Ünlü Rus balerini Maya Plisetskaya 20 Kasım 1925 tarihinde Moskova’da doğmuş. 2 Mayıs 2015 tarihinde Münih şehrinde vefat etmiş. Annesi sessiz-film yıldızlarından Rachel Messerer Plisetskaya; babası Mikhail Plisetski ise bir diplomat ve aynı zamanda mühendis ve maden işletmecisi. Baba, her ne kadar sanatla ilgili olmasa da baleye çok düşkündü. Maya’nın erkek kardeşi Alexander Plisetski ünlü bir koreograf olmuştu. Yeğeni Anna Plisetskaya da tanınmış balerinler arasındaydı. Ancak, aile ünlü bir Litvanyalı aile olmasına rağmen aile fertleri Yahudi kökenli olmalarının acısını çekmişler.
Baba, 1938 de Stalin’in adamları tarafından önce tutuklanıyor, sonra da öldürülüyor. Maya Plisetskaya babasının öldürülmüş olduğunu ancak 1989 yılında öğrenir. Babanın tutuklanmasından hemen sonra anne ve Maya’nın 7 aylık erkek kardeşi de Kazakistan’daki işçi kampına götürülürler. Birdenbire ailesinden kopan Maya teyzesi Sulamif Messerer’in yanında kalır.
Teyze Sulamif Messerer ve dayı Asaf Messerer, Bolşoy Balesi’nin ünlü solistleridir. Sonraları Bolşoy Tiyatrosu Bale Okulu’nda eğitmen olurlar. Maya Plisetskaya, 1944 yılında basılmış olan I,Maya Plisetskaya (Ben, Maya Plisetskaya) adlı otobiografisinde teyzesi ile gergin durumlar yaşadığını ama dayısı ile daha yakın olduğunu anlatır. Dayısı, 80 li yaşlarına rağmen Maya da 60 yaşındayken Amerika Turnesinde Maya’nın yanında olmuştur. Teyze, Maya’yı 8 yaşındayken Bolşoy Bale Akademisi’ne götürür. Maya’nın şaşırtıcı yeteneği burada keşfedilir. Maya Bolşoy eğitimine başlar ve çok kısa zamanda ilerleme gösterir. Öğrenciyken bile baş rollerde sahneye çıkmaya başlar. 1943 yılında mezun olduğu zaman Bolşoy Bale Topluluğunda solist olarak dans etmeye başlar. 1945 yılında da baş balerin olur. 1949 yılında Stalin’in 70. Doğum günü kutlamalarında dans eder. İzleyiciler arasında Mao Zedong da vardır. Ancak, Stalin’in baskıcı rejimi onun dans hayatını da etkiler. 1959 yılına kadar yurt dışı turnelerine katılma izni verilmez.
1959 yılında ise Kruşçev bu yasağı kaldırır. Bu arada Maya Plisetskaya çok ünlü bir dansçı olmuştur. Amerika turnesinden Rusya’ya geri dönmüş olması da ilgi çekmektedir. Maya Rusya’yı terk edip başka ülkelere sığınmamıştır. Plisetskaya, Bolşoy Tiyatrosu’nun sahnesini bile över ve bu sahneyi diğer dünyaca ünlü tiyatro binalarının sahnelerine tercih eder. Onun için Bolşoy Tiyatrosu sahne zemininin tahtaları bile başkadır.
Plisetskaya bale tarihinde olağanüstü tekniğiyle, güçlü zıplama hareketleriyle, sertlikle yumuşaklığı başarılı bir şekilde kaynaştırmasıyla, etkileyici kol ve el hareketleriyle, esnek sırtıyla, vücudunun her noktasını kontrol eden dengeli dansçılığıyla ve dramatik yönüyle eşsiz bir dans sanatçısı olmuştur.
Rus Balesi’nin ondan önceki efsane dansçısı Galina Ulanova 1960 yılında sahneyi bırakınca Maya Plisetskaya’ya “prima ballerina assoluta” (bir balerinin alabileceği en yüksek ünvan; daha çok Rusya’da verilen bir ünvan) ünvanı verilir.
Artık Plisetskaya “Bolşoy Balesi” olmuştur. Balede birçok karakterleri canlandıran Plisetskaya’nın en ünlü rolleri; Odette-Odile (Kuğu Gölü), Aurora (Uyuyan Güzel), Kuğu (Kuğu’nun Ölümü), Carmen (Carmen Suite).
1967 yılında Carmen’i canlandırdığı zaman bale tarihinde de çığır açmıştır. Kübalı koreograf Alberto Alonso özellikle Maya Plisetskaya için bu rolü yaratırken Bizet’nin müziğini de yeniden ele alır ve 1958 yılından beri Maya’nın eşi olan besteci Rodion Shchedrin ile müzik üzerinde beraber çalışırlar. Maya’nın Carmen rolüne getirdiği dramatik boyut onu bir efsane yapmıştır. Her ne kadar Maya’nın Carmen’e getirdiği modern yaklaşım ve radikal yorum Bolşoy’da önceleri tepkilere yol açmışsa da Carmen balesi sonraları Bolşoy repertuvarının vaz geçilmez eseri olmuştur.
Rodion Shchedrin (Shostakovich’ten sonra Sovyetler Birliği’nin ileri gelen bestecisi) Maya Plisetskaya’nın yarattığı balelerin bestelerini yapmıştır. Maya, Anna Karenina, Martı, Carmen, Küçük Köpekli Hanımefendi adlı balelerin koreografisini yapmıştır.
Maya 65 yaşında Bolşoy’dan emekli olur. Roma Opera Balesi’nin artistik yönetmenliğini de yapmış olan Plisetskaya’nın Sovyetler Birliği’nde aldığı ödül ve nişanlar yanında diğer ülkelerde de (Fransa, İspanya, Polonya, Japonya) aldığı ödüller, nişanlar, ve ünvanlar vardır.
Turnelerde ve seyahatlerinde tanıştığı birçok ünlü kişiler arasında besteci ve piyanist Leonard Bernstein (Maya’yı izlediği zaman onun için özel bir bale yaratmak istediğini belirtmiş), piyanist Arthur Rubinstein, roman yazarı John Steinbeck, John F. Kennedy ve eşi Jacqueline Kennedy, ressam Marc Chagall, film yıldızları Ingrid Bergman ve Natalie Wood gibi renkli kişiler vardır.
Bu ünlü kişiler arasında Türkiye’den Devlet Sanatçısı Meriç Sümen de vardır. Meriç Sümen 1967 yılında Alexi Kossigin’in davetlisi olarak Bakü, Moskova, St.Petersburg ( o zaman Leningrad) gibi şehirlerde hem bale izler hem Moskova’da Bolşoy Balesi’nin derslerine katılır. 1972 yılında ise Meriç Sümen Kiev-Odessa-Leningrad (o zamanki adı) – Moskova şehirlerinde Giselle balesinde dans etmek üzere Rusya’ya gider. Meriç’in Giselle’i çok beğeni toplar; onun hakkında övgü dolu yazılar yayınlanır. Meriç Sümen, Maya Plisetskaya ile tanışmış, onunla çalışmış ve ondan çok etkilenmiştir. Maya Plisetskaya da Meriç’i çok beğenmiş, çok yetenekli bulmuş ve Meriç’e teknik bakımdan önderlik etmiştir.
Ankara Devlet Opera ve Balesi 1977- 1978 Sezonunda Paquita ve La Bayadère balelerinden birer perdelik bölümleri sergiledikleri zaman konuk koreograf, Maya Plisetskaya’nın teyzesi Sülamif Messerer’dir. La Bayadère’ de Meriç Sümen- Oytun Turfanda, Gülcan Tunççekiç Kıraner-Oytun Turfanda, Deniz Özsoydaş-Mehmet Balkan, Rengin Taş-Erkan Çimenciler çiftleri dönüşümlü olarak dans ederler.
Yine ADOB, 1996-1997 Sezonunda, 31 Mart 1997 de La Bayadère balesini (3 Perde olarak) sahnelediği zaman ise konuk koreograf, Sülamif Messerer’in oğlu Michail Messerer’dir. Dünya prömiyeri 4 Şubat 1877 olan bu balenin Türkiye’deki 3 Perde olarak ilk sahnelenişinde Gamzatti rolünde, Elif Poyrazoğlu-Biken Davutoğlu-İpek İpin; Nikiya rolunde, Arzu Dirin-Ayşe Fidanlık; Solor rolünde, Armağan Davran-Bahri Gürcan-Volkan Ersoy dönüşümlü olarak dans etmişlerdir.
Ünlü dansçı Maya Plisetskaya bale tarihinde bir efsanedir ama ilginç bir şekilde Türk Devlet Sanatçısı Meriç Sümen’i etkilemiş, teyzesi Sülamif Messerer ve teyzesinin oğlu Michail Messerer Ankara Devlet Opera ve Balesi için La Bayadère balesini sahnelemişlerdir. Bu şekilde Maya Plisetskaya ve ailesinin öyküleri Türkiye’ye kadar da uzanmış oluyor. 20 kasım 1925 yılında doğmuş olan Plisetskaya 20 Kasım 2015 yılında hayatta olsaydı 90 yaşında olacaktı.
Bu Yazı İçin Kullanılan Kaynaklar
Hughes, Nevsal, Dansa Aşık Bir Kuğu: Meriç Sümen, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009:
Kishkovsky, Sophia, “Maya Plisetskaya, Ballerina Who Embodied Bolshoi, Dies at 89”, The New York Times, 2 May 2015, 1-4.
Koegler, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University Press, 1977.
“Maya Plisetskaya”,
http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Maya_Plisetskaya&printable=yes (kullanım tarihi: 4.05.2015.
