Pushkin’in Eugene Onegin adlı şiirsel-romanının 1. Bölümü’nde, XX. Dörtlük’te Istomina adlı bir balerinin adı geçer (Pushkin,Eugene Onegin XX). Kimdir bu balerin? Avdotia Ilyinichna Istomina (1799-1848), 19. Yüzyıl Rus Balesi’nin ünlü Romantik dansçılarındandır (Koegler 274). Onu himayesine alan ve onu yetiştiren ünlü koreograf Charles Didelot (1767-1837), St. Petersburg’da 1801-11 yılları arasında baleler yaratırken ve eğitmenlik yaparken Istomina’nın dansından çok etkilenmiştir. Didelot’nun Acis ve Galathea, Zéphire ve Flore, Afrika Aslanı, Bağdat Halifesi, Ruslan ve Ludmila, Kafkasya Mahkumu gibi ünlü balelerinde Istomina etkileyici ifadesi, “pirouette” tekniği, mim sanatı, oyunculuğu, nefes kesen zıplamaları ile parlak bir üne kavuşmuştur (Koegler 274). Bu arada Didelot da Rus balesini geliştirirken ünlü St. Petersburg Ekolü’nü yaratmıştır (Koegler 158).
Didelot ve Istomina’nın Pushkin ile ne ilgisi vardır?
Didelot’nun Ruslan ve Ludmila, Kafkasya Mahkumu baleleri Pushkin’in eserlerinden yaratılmıştır. Ancak Didelot Kafkasya Mahkumu balesinde Pushkin’in eserini tam yansıtmamış, üstelik esere mutlu bir son katmıştır. Istomina bu balede Çerkez kızını canlandırmıştır (Homans Bölüm 7). Didelot bu balede daha çok Batı Saray Danslarıyla Kafkas Halk Danslarını kaynaştırmayı amaçlamış, Pushkin’den uzaklaşmıştır. Bu uzaklaşmanın asıl nedeni ise Çar’ın Pushkin’in (ki o sıralar Pushkin Kafkasya’da sürgündedir) eserindeki olabilecek kışkırtıcı temaları sansürletmiş olmasıdır (Lawson 49).
Didelot’nun başka bir balesi Zéphyr ve Flore’de Istomina’nın ayakları nerdeyse yere değmemektedir. (Baleye ilk olarak “parmak ucu” hareketlerini Didelot’nun getirdiği düşünülmektedir) Bale ilk olarak 1822 de St. Petersburg’da sahnelendiği zaman Pushkin bu durumu gözlemleyenler arasındadır (Lawson 45).
Ayrıca, Istomina yine Didelot’nun Acis ve Galathea balesinde dans ederken, Pushkin bu büyüleyici dansçının etkisinden bir türlü kurtulamamış ve onu Eugene Onegin şiirsel-romanının 1. Bölümünde, (XX. Dörtlük) ölümsüzleştirmiştir (Aloff 133).
Pushkin’in kendisi de dansla çok ilgilendiği için balerinin bütün hareketlerini eserinde ayrıntılarıyla anlatır. Istomina tek ayak üzerinde olarak diğer bacağını döndürür, havada uçar, ayaklarını birbirine çarpar (Koegler 274). Ünlü Amerikalı gazeteci ve dans eleştirmeni Mindy Aloff, Dance Anecdotes: Stories from the Worlds of Ballet adlı kitabında bu hareketlerin baledeki karşılığının “rond de jambe”, “grand jeté”, “pirouette”, “entrechat”, “assemblé battu” olabileceğini belirtiyor (Aloff 133). Eugene Onegin eserinin XXI. Dörtlüğünde ise Onegin baleden sıkılır ve ünlü koreograf Didelot’ya da göndermelerde bulunur.
Pushkin edebiyatçı, Didelot da koreograf olarak Istomina’nın büyüleyici dansçılığından etkilenerek eserlerini yaratmışlar, Istomina onların bir çeşit “esin perisi” olmuştur. Bale tarihinin ünlü koreografları Noverre (1727-1810) ve Dauberval (1742-1806) ‘ın öğrencisi olarak Didelot öykülü balelerin (“ballet d’action”) iyice gelişmesini ve yayılmasını sağlamıştır (Koegler 158). Pushkin de Didelot’nun eserleri için “onun balelerinde bütün Fransız Edebiyatı’ndaki şiirden daha fazla şiir vardır” demiştir (Koegler 159).
Pushkin Eugene Onegin eserinde onu çok etkileyen Istomina ve Didelot’dan bahsediyor. Didelot Pushkin’in eserlerinden baleler yaratıyor. Istomina da bu eserlerde dans ediyor.
Bu şekilde bir şair-koreograf-balerin üçlüsünün yaratıcılığı da bale sanatına katkılarda bulunmuş oluyor.
KAYNAKLAR
Aloff, Mindy.
Dance Anecdotes: Stories from the Worlds of Ballet, Broadway, the Ballroom, and
Modern Dance,
Oxford: Oxford University Press, 2006.
Homans, Jennifer.
Apollo’s Angels: A History of Ballet,
New York: Random House, 2010.
Koegler, Horst
The Concise Oxford Dixtionary of Ballet,
London: Oxford University Press, 1977.
Lawson, Joan.
A History of Ballet and Its Makers,
London: Dance Books, 1976:
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
17 Mart 2016
