Bilkent Senfoni Orkestrası, 3 Aralık 2016 tarihinde İdil Biret’e “İyi ki doğdun” konseri sunarken orkestrayı Rengim Gökmen idare etti. İdil Biret ise Rachmaninoff’un (1873-1943) ünlü “Paganini’nin Bir Teması Üzerine Rapsodi : Op 43” eserini piyanoda seslendirirken iyi ki doğmuş olduğunu defalarca kanıtladı.
Program notlarınada Onur Türkmen’in de belirttiği gibi bu eserin balesi de var (Türkmen 10). 1939 yılında ünlü koreograf Michel Fokine, Yeni Zelanda’dan Rachmaninoff’a bir mektup yazar. O sıralarda Paganini adlı bir balenin koreografisini bitirmek üzeredir ve Rachmaninoff’un “Paganini’nin Bir Teması Üzerine Rapsodi” eserini bu bale için kullanmak istemektedir. Fokine, bestede bazı değişiklikler de yapmak istemektedir. Rachmaninoff, hem değişiklikleri kabul eder hem de bazı önerilerde bulunur. Ancak, balede Niccolò Paganini’nin neden bir gitar sanatçısına dönüştürüldüğünü pek anlamaz ama sesini çıkarmaz (Rhapsody on a Theme of Paganini 1).
3 Sahneli 1 Perdelik Paganini balesi 30 Haziran 1939 yılında Covent Garden’da sahnelenir. Bale, bir müzik dehasının dünya ile çelişkilerini yenip ölümsüzlüğü elde etme çabalarını sergiler. Aynı baleyi 1962 yılında, başka bir libretto ile Bolşoy Balesi için koreograf Lavrovsky de sahnelemiştir (Koegler 400).
Rachmaninoff Londra’daki başarısından çok memnun kalmış ve büyük bir hevesle 1940 yılında Senfonik Danslar‘ı bestelemiş. Hatta koroegraf Fokine’e besteyi piyanoda çalmış. Ancak her iki sanatçı bale ortaya çıkmadan vefat etmişler (Rhapsody on a Theme of Paganini 2). 1980 lerde Joseph Albano, Albano Bale Topluluğu için Hartford, Connecticut’ta bu baleyi sahnelemiş, 1991 de Kuzey Carolina Dans Tiyatrosu için (North Carolina Dance Theatre) Salvatore Aiello Senfonik Danslar’ın koreografisini yapmıştır. 2012 de de San Francisco Bale Topluluğu, Edward Liang’ın koreografisiyle aynı eseri sahneye koymuştur (Symphonic Dances – Rachmaninoff 2).
Ayrıca, New York Şehir Balesi için bale topluluğunun sanat yönetmeni Peter Martins de aynı baleyi 1944 yılında sahneye koymuştur. Peter Martins, önceleri bu müzikle bale yapılamayacağını düşünür. Yine de müziği defalarca dinler. Dinledikçe bestenin inceliklerini hisseder ve baleyi yaratır. Eserin koreografisini yaratırken, dünyaca ünlü koreograf George Balanchine’nin dans ve müzik üzerine etkileyici sözlerini hatırlar. Balanchine, “dans için müzik seçilirken müzik sevildiği için seçilmez; müzik hareket isteğini uyandırdığı için seçilir” demiştir. Peter Martin de Rachmaninoff’un müziğinde bu özellikleri hissetmiştir (Oestreich 1).
Rhapsody Balesi’ne geri dönersek, bale tarihinin ünlü koreograflarından Sir Frederick Ashton, Rhapsody adlı balesini İngiltere Kraliyet Balesi için 4 Ağustos 1980 yılında sahnelemiştir. O yıl Ana Kraliçe’nin (Kraliçe II. Elizabeth’in annesi) 80. doğum yılıdır. Ashton da Ana Kraliçe’nin çok iyi dostu olduğu için bu bale ile one bir doğum günü armağanı sunmuş olur. Balenin, 1980 yılındaki sahnelenişinde Mikhail Baryshnikov ve Lesley Collier dans etmişlerdir. Mikhail Baryshnikov’un da toplulukta konuk sanatçı olarak son dans edişidir)(Rhapsody – Ashton 1).
Aynı bale 1981 yılında New York Metropolitan Opera Binası’nda sahnelendiği zaman izleyici çılgınca alkışlamış, bale büyük beğeni almıştı. İzleyiciler arasında olan Ashton da New York izleyicilerine teşekkür etmişti (Kisselgoff 1).
2016 yılının Ocak ayında da İngiltere Kraliyet Balesi Ashton’nun Rhapsody balesini The Two Pigeons (İki Güvercin) ile birlikte sunmuş, Francesca Hayward ve James Hay başarılı yorumlarıyla beğeni almışlardı. Özellikle Francesca Hayward’ın müziği yorumlayışı, müziği kendi içinde hissedişi, ince cizgisi, ışıldayan dansçılığı onun olağanüstü bir yorumcu ve sanatçı olduğunu kanıtlamıştı. Ashton hayatta olsaydı kesinlikle bu dansçıyı o kadar beğenirdi ki ona özel baleler yaratırdı (Jennings 1).
Rachmaninoff belki bir bale bestecisi olarak tanınmaz ama olağanüstü müziği birçok koreografı etkilemiş (Walter Gore, Ben Stevenson, Mats Ek de örneklere eklenebilir) ve müziği dinlenirken eserleri sahnelerde görüntüye de gelmiş ve izleyicileri başka bir boyuta götürmüştür.
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
6 Aralık 2016
KAYNAKLAR
Jennings, Luke.
“Rhapsody Review- Heart Stopping Ashton from Francesca Hayward”,
The Guardian, 24 Ocak 2016, 1-3.
Kisselgoff, Anna.
“Ballet: Premiere of Ashton’s Rhapsody”,
The New York Times, 20 Haziran 1981, 1-2.
Koegler, Horst.
The Concise Oxford Dictionary of Ballet,
London: Oxford University Press, 1977.
Oestreich, James R.
“Dance: Is There a Ballet in Rachmaninoff’s Symphonic Dances?”,
The New York Times, 30 Ocak 1994, 1-2.
Rhapsody (Ashton),
(https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhapsody _(Ashton)&printable=yes), 1.
Rhapsody on a Theme of Paganini,
(https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhapsody_on_a_Theme_of_Pganinni&printable=yes), 1-4.
Symphonic Dances (Rachmaninoff),
(https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Symphonic_Dances_(Rachmaninoff)&printable=yes), 1-4.
Türkmen, Onur.
“Sergey Rachmaninov: Paganini’nin Bit teması Üzerine Rapsodi ( Rhapsody on a Theme of Paganini, Op. 43),
BSO Konser Programı, 3 Aralık 2016, 1-12.
