Zorba ,Yeniden...

Ankara Devlet Opera ve Balesi, 7 Ekim 2017 tarihinden itibaren Zorba balesini yeniden izleyicilerle buluşturdu. 2 Perdelik Zorba balesi ADOB tarafından ilk olarak 11 Aralık 2010 tarihinde sahnelenmişti (ADOB Yayınları, 2010-2011 Sezonu 1-44). Balenin dünyada ilk sahnelenişi 1988 yılına gidiyor. Ünlü koreograf Lorca Massine eseri Arena di Verona’da sahneliyor (Zorba the Greek (Film) 4). Eser 150 kişilik orkestra, 100 kişilik koro, 60 kişilik dans topluluğu eşliğinde görkemli bir şekilde sunulurken Zorba rolünü ünlü dansçı Vladimir Vasiliev canlandırıyor (Çıkıgil 65).

Bale tarihinin ünlü koreograflarından Léonide Massine’nin oğlu olan 1944 doğumlu Lorca Massine 20. Yüzyıl koreograflarından Balanchine, Robbins, Bejart, ve babası Léonide Massine ile çalışma şansını yakalamış yaratıcı bir sanatçı (Koegler 353). Çeşitli koreografik eserler yaratmış olan Lorca Massine, 2010 yılında 8.Uluslararası Bodrum Festivali’nde Sofya Bale Topluluğu için Zorba balesini sahnelediği zaman Türkiye’deki izleyiciler de hem Zorba balesi hem Lorca Massine ile tanışmışlar ve aynı zamanda ünlü dansçı Irek Mukhamedov’un Zorba’yı nefes kesici canlandırışına tanık olmuşlardı (Çıkıgil 65). 2010 yılı sona ermeden, ADOB Zorba balesini repertuvarına almaya karar verince, bu sefer Lorca Massine bu eseri ADOB sanatçılarıyla bir de Ankara’da sahnelemişti.

Nikos Kazantzakis’in 1946 da yazdığı roman, değişik evrelerden geçerek baleye dönüşmüş ve ünlü besteci Mikis Theodorakis’in güçlü müziğinin de katkısıyla bale dili kullanılarak yeniden anlatılmıştır (Çıkıgil 65).

7 Ekim 2017 tarihindeki temsilde balenin gerçekleşmesinde katkısı olanlar arasında;

Orkestra Şefi: Bujor Hoinic, Koreografi Asistanı: Anna Krzyskow Jagodzinska, Dekor-Kostüm Sorumlusu: Gürcan Kubilay, Işık tasarımı: Fuat Gök, Repetitörler: Hakan Odabaşı, Zeynep Sunal Öngün, Almula Ersoy, Özge Ay, Özge Ataman Bahardoğan, Bale Notatatörü: Aslı Ögören, Kondüit: Işınsu Yapıcı gibi kişileri görüyoruz (ADOB Yayınları, 2017-2018 Sezonu 10).

Bu temsilde Zorba’yı Burak Kayıhan 2010-2011 Sezonu’ndaki Zorba balesinde de dans etmiş bu rolü dönüşümlü olarak Oliver Spence, Hanny Hassan (Misafir sanatçı) ile paylaşmıştı (ADOB Yayınları, 2010-2011 Sezonu 12). Burak Kayıhan rollerine yalnızca fiziksel olarak yaklaşmıyor. Rollerinin duygusal ve zihinsel analizlerini de yapıyor ve bu şekilde hem teknik hem oyunculuk bakımından başarılı bir yorum sergiliyor. Zorba’yı 7 sene önce de dans etmiş olduğu için 2017 yılında belleklerden silinmeyecek bir Zorba yaratıyor.

Zorba karakteri yaşamak için yaşayan, yaşamın her anını yakalayan, deli-dolu, fıkır fıkır bir karakter. Burak Kayıhan bu karakteri ayak hareketleri, kolları, elleri, yüzü, kıvır kıvıt kıvrılan vücuduyla, sırası geldiği zaman rolünü karikatürize ederek, muzip muzip gülüşleriye canlı bir şekilde yorumladı. Dönmeli hareketlerinde hareketi bitirmeden saniyeleri kulalnarak öylesine biraz durarak müziğin hakkını iyice verdi. İki kolunu havaya kaldırıp kafasını biraz yana eğerek “İşte hayat budur” mesajını defalarca görüntüye getirdi. Hareketlerindeki kontrol, titizlik hemen göze çarpıyordu. Zıplamalı harekletlerinde her zaman olduğu gibi bir müddet havada kalıp yer çekimine meydan okuyarak yere yumuşak bir şekilde iniyor, çabuk ayak hareketlerinde adımlarının berraklığı dikkat çekiyordu.

Zorba’nın karşısında John vardır. Bu karakter, Nikos Kazantzakis’in romanında genç, entellektüel bir Yunanlı ve olayları anlatan kişidir. Michael Cacoyannis’in 1964 yapımı filminde ise yarı İngiliz yarı Yunanlı Basil olmuştur (Zorba the Greek 1, Zorba the Greek (Film) 1). Baledeki John kitaplarına düşkün (romanda Dante okur), yaşamı kitap sayfalarından algılayan ayakları yere basmayan bir karakter olarak Zorba ile karşılaşınca bu iki zıt karakter nasıl kaynaşacak diye izleyiciler merakla bekler. Zorba, John ile uyum sağlasın diye onun kitabını çözmeye çalışmak için büyük bir çaba harcar ancak kitabı ters tuttuğu için pek bir ilerleme gösteremez ve kitap kulise fırlatılır. Zorba, John’a bazı dans adımları gösterir. Bu sefer John bütün çabalarına rağmen Zorba’ya ayak uyduramaz. John’u canlandıran Eren Keleş de 2010 yılındaki Zorba ‘da dans etmişti. O da bu rolü yorumlayışında deneyim kazandığını yansıtarak dans etti. Önceleri Zorba’nın dans hızına yetişemezken sonraları Zorba ile dikkat çekici bir ikili oluşturdular. Balede John iyice “öteki” leşmiş bir karakteri canlandırırken Eren Keleş bu yabancısı olduğu ortamda birden bire Marina (köyün genç dulu) ile karşılaşıyor. Marina’yı canlandıran Mine İzgi de 2010 temsillerinin deneyimleriyle rolünü yorumlarken bu karşılaşma sonucu başına gelecekleri bilerek kendini olayların akışına bırakıyor. Eren Keleş bir Zorba ile olan ikili danslarında yabancı olduğu ortama alışırken bir de Marina ile yoğun duygular içinde dans ediyor. Lorca Massine’in koreografik düzenlemesinde bu danslar tekdüze değil. İki dansçının hareketleri birbirleriyle harmalanırken iki karakterin yaşadığı tehlikeli ilişki ve yoğun duygular etkileyici bir şekilde görüntüye geliyorlar. Mine İzgi’nin çizgisi, vücudunu kullanışı, başının ve kollarının hareketleri başarılı bir şekilde sergileniyorlar.

Marina’ya aşık olan ve onu sahiplenen köyün yakışıklı delikanlısı Manoliones rolünde Ilhan Durgut bale başladığı zaman, sahneye ilk gelen dansçılar arasında ve bütün kontrolün onda olduğunu gösteren, ağırlığını ortaya koyan bir dans sergileyerek olayların ne yönde gelişeceğini dans diliyle görüntüye getiriyor.

Bu toplumun da “erkek egemen” bir toplum olduğunu vurguluyor. İlhan Durgut, daha önce de birçok eserde sergilediği başarılı, tutarlı, disiplinli dansçılığını bu eserde çok daha kontrollü ve etkileyici bir şekilde sunuyor.

Bu “erkek egemen” toplumda bir başka kadın karakter daha var. Kendisinin bir an evvel ölmesini bekleyen ve varını yoğunu yağmalama hırsıyla yanıp tutuşan toplumun bireyleri arasında kendi halinde Zorba’ya olan aşkıyla ayakta durmaya çalışan Madame Hortance. Zorba Madame Hortance’ı hoş tutmak için ona düğün törenleri bile yaratıyor, güller veriyor, başına duvaklar takıyor. 2010 yılındaki Zorba temsillerinde de Madama Hortance’ı canlandırmış olan Sanem Subaygil, tutarlı dansçılığı, etkileyici oyunculuğu ile iyice oturmuş bir Madame Hortance görüntüye getirdi.

Bu kuvvetli dansçılar arasında “Oryantal Kızlar” ı canlandıran Ezgi Sarıoğlu, Asena Çelik, Cansın İravul, Gökçe Çakıroğlu, Gizem Tuncel, Sultan Menteşe, Lara Türkoğlu başarıyla kendilerini kanıtladılar. Fıkır fıkır dans ederlerken hiç abartıya kaçmadan dengeli bir şekilde Zorba’nın da içini eriterek ve onu baştan çıkararak etkileyici bir tablo oluşturdular.

Topluluk danslarında kızlar ve erkekler de eserin görkemine gölge düşürmediler.

Oyunculuk, dansçılık ve olayların gelişmesi, koronun katkısı, solist sanatçı Ferda Yetişer’in başarılı kostümü içinde sahneye gelerek Marina’nın başına gelecekleri belirtmesi, Mikis Theodorakis’in büyüleyici müziği adeta Antik Yunan trajedilerinden bir örnek sunmaktaydılar. Marina’nın öldürülüşü Stavinsky’nin Bir Bahar Ayini’ndeki kurban edilen kızın olduğu sahneyi anımsatmaktaydı.

Zorba, Marina’nın ve Madame Hortance’ın ölümlerine mani olamıyor ve acıyla sahnenin bir köşesine yığılmışken bu sefer John gelip onu canlandırıyor ve topluluk coşkuyla dans ederek yaşanmış acıları unutuyor. Dans yaşamın sürdürülmesini sağlıyor. Belki bu coşkulu dansların arasında Marina ve Madame Hortance yokturlar ama Zorba’nın yaşamın her anını yakalama gücü devam etmektedir.

2010- 2011 Sezonu’nda da çok etkileyici ve başarılı bir eser olarak izleyicileri büyülemiş olan (ve dünyada da defalarca ssergilenmiş olan) Zorba balesi, 2017 -2018 Sezonu’nda da koreografi, müzik, koronun görkemli katkısı, dekor, kostüm, ışık kullanımı ile yine izleyicilerin belleklerinden silinmeyecek bir eser olarak sergilenmeye devam edecek.

Necla Çıkıgil

9 Ekim 2017

KAYNAKLAR

Çıkıgil, Necla

“Romandan Baleye: Zorba”, Sahne Dergisi, Ocak-Şubat 2011, 64-67.

Koegler, Horst

The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University Press, 1977.

Zorba Program Kitapçıkları:

Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2010-2011 Sezonu, Sayı:9, 1-44.

Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları,2017-2018 Sezonu, Sayı: 1, 1-36.

Zorba the Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/Zorba_the_Greek, 1-3, Kullanım Tarihi: 04.12.2010.