“Atatürk'ün Samsun'a çıkışının 100. yılı, aynı zamanda 70. yıla giden yoldur.”
Şimdi bu iddialı saptamamın altını dolduralım. Nedir 70. yıl?
2019, TBMM tarafından çıkarılan özel bir yasa ile olağanüstü yetenek İdil Biret'in (d.1941), müzik eğitimi için Paris'e gönderilişinin 70. yılı.
Mustafa Kemal Atatürk Samsun'a çıkıp Millî Mücadele'yi başlatmasıydı,
Başarıyla sonuçlandırıp, emperyalistleri Anadolu topraklarından kovmasaydı,
Cumhuriyet'i kurup Türkiye'nin ekonomik, toplumsal ve kültürel kalkınması için önemli adımları atmasaydı,
İdil Biret 1948'de çıkarılan yasayla, 1949 yılında henüz 8 yaşındayken Paris'te müzik öğrenimine başlayabilir miydi?
Her aklı başında insan bu soruya koskocaman bir “Hayır” yanıtını verecektir. 
İdil Biret'in Paris'e gönderilmesi sürecinin önemli aktörleri piyanist-pedagog Mithat Fenmen, 2. Cumhurbaşkınımız İsmet İnönü, dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel'dir. Mithat Fenmen, İdil'in bir “dâhi” olduğunu saptamış, yurtdışından uzmanlar davet ederek savını doğrulatmış, küçük piyanisti bir sürprizle halkın ve İnönü'nün huzurunda piyano başına oturtmuştur. İnönü gerekenin yapılması için talimatını vermiş, Hasan Âli Yücel de günümüzde 6660 sayıyla hala yürürlükte olan ama uygulanmayan “Üstün Yetenekli Çocukların Yurtdışında Eğitilmesine İlişkin Yasa” yı hazırlamıştır.
TBMM'deki görüşmeler sırasında, günümüzde iyice hortlatılmış olan “malûm zihniyet” in bu yasaya nasıl ve hangi gerekçelerle karşı çıktığını ayrıntılarıyla ve tutanaklardan alıntılarla İsmet İnönü ve Hârika Çocuklar* kitabımda anlatmıştım. İdil'in Ankara ve Paris yıllarının tüm ayrıntıları belgeleriyle bu kitapta bulunmaktadır.
Türkiye'de yaygınlaştırılmaya çalışılan zihniyet değişiminin de etkisiyle olsa gerek, İdil Biret'in Paris'e gönderilişinin 70. yılı üzerine yeterince eğilen olmadı. Oysa Fransızlar, Türkiye için olduğu kadar kendileri açısından da önemli gördükleri bu olaya gereken ilgiyi gösterdiler. Bir yıl öncesinden İdil'in Paris'in seçkin salonlarından Salle Gaveau’da 16 Nisan'da bir resital vermesi için gerekli rezervasyon yapılmıştı. İdil, eşi Şefik Büyükyüksel'le birlikte Paris'e gider gitmez, üç önemli radyo istasyonu, uzun söyleşiler için âdeta kuyruğa girdi. Bilet fiyatları 15-50 Avro arasındaydı. Parter ve 1. balkon olmak üzere satıştaki biletlerin tamamına yakını satılmıştı. Ankara'daki işlerimin yoğunluğu, bu tarihî resitali izlememi engelledi ama haber aldığım kadarıyla, İdil'i tanıyan, bilen, saygı duyan pek çok önemli kişilik dinleyiciler arasında yer almıştı.
Konsere, geçirdiği yangın faciası nedeniyle dünyanın üzüntü içinde olduğu Notre Dame’a ithafen, Bach “Koral” ile başlayan İdil Biret, J. S. Bach “Kromatik Fantezi ve Füg No.3”; R. Schumann “Fantezi Op.17”; C. Debussy “İki Etüd”; G. Ligeti “İki Etüt”; S. Prokofyev “Sonat No.2” eserlerini çaldı. Sanatçı salondan aldığı yüksek enerji ve güçlü alkışı tam üç bis parçası ile ödüllendirdi: Chopin “Mazurka No:13”; Wilhelm Kempff’in piyanoya uyarladığı başka bir “Bach-Koral BWV 734” ve Liszt “Gondoliera” eserlerini de seslendirdi. İdil'in yaptığı programda seçtiği eserlerin tümünün Paris yılları ile ilintisini merak edenler, şu haberimizi okuyabilirler :
http://www.sanattanyansimalar.com/70-yil-resitali-sali-gunu-gaveau-salonunda/4434/
Peki, bu tarihî resitalin izleyicileri arasında kimler vardı?
Ingolf Wunder (2010 Polonya Chopin Yarışması ikincisi , Zürih'ten gelmişti), Dominique Merlet (Nadia Boulanger'in öğrencisi, İdil'in konservatuvardan arkadaşı), Françoise Thinat (Orleans Konkuru başkanı), David Lively (Ecole Normale de Musique müdürü), Yin Zheng (ABD Virginia Üniversitesi Müzik Bölümü Başkanı), Denis Evesque (1970'li yıllarda Istanbulda Fransız Kültür Atasesi), Giacomo Scinardo (Sicilya'da bir Piyano Festivali direktörü), piyanist Henri Barda (İdil'in Paris konservatuvarından arkadaşı ), Ramzi Yassa (Mısırlı piyanist), Catherine Delloye ( Fontainebleau Konservatuvarı Müdür Yardımcısı).
Ayrıca, Prof. Dominique Xardel (Dünya Sahnelerinde Bir Türk Piyanist: İdil Biret kitabının yazarı), Claude Samuel (Eski Vega plakları müdürü, Radio France Musique eski müdürü), Prof. Remy Stricker de (Eski Paris konservatuvarı hocası) resitali izleyenler arasındaydı. Ankara'dan yakın dostları İnşaat Mühendisi Dr. Erhan Karaesmen'le eşi Prof. Dr. Engin Karaesmen de gelmişlerdi.
Memnuniyet verici ve aslında doğal olan taraf ise, Türkiye'nin Paris Büyükelçisi İsmail Hakkı Musa ile Unesco Daimi Temsilcisi Büyükelçi Ahmet Altay Cengizer'in resitalde bulunması ve ertesi gece Büyükelçi'nin İdil ve 70. Yıl onuruna bir yemek vermesiydi.
70. Yıl, aslında, Erken Cumhuriyet Döneminde ulusal ve evrensel sanata verilen sözde değil, özde ve gerçek önemin öyküsüdür. Belki de en önemli örnektir.
ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN
20 Nisan 2019, Ankara
*İsmet İnönü ve Hârika Çocuklar, Ümit Yayıncılık, Ankara, 1998, Akademik Boy, 239 Sayfa
(Mevcudu tükenmiştir, ancak internetteki bazı sahaflarda bulunabilmektedir. Kitabın, 6660'dan yararlanmış tüm müzisyenlerimizi kapsayan genişletilmiş baskısı yazar tarafından hazırlanma sürecindedir.)
