Balenin "Yaramaz Çocuğu" ve Mayerling Balesi

Bavyera Devlet Balesi (Bayerisches Staatsballett), Münih şehrinde 3 – 11 Nisan 2017 tarihleri arasında bir bale festivali düzenledi. Programdaki baleler arasında ilk sahnelenişi 14 Şubat 1978 tarihinde İngiltere Kraliyet Balesi tarafından gerçekleştirilmiş olan Mayerling balesi de vardı. Balenin koreografı Kenneth MacMillan (1929 – 1992) bu bale için yazar Gillian Freeman ile çalışmış. Birçok film metinleri ve bazı bale senaryoları da yazmış olan Yahudi asıllı Gillian Freeman, Mayerling senaryosu için kapsamlı bir araştırma yapmış, 19. Yüzyıl Habsburg Sarayı ve dönemin Viyana toplumu hakkında çeşitli bilgiler toplamış (Gillian Freeman 1). Eserin müziği için, 1960 yılından beri İngiltere Kraliyet Balesi orkestra şefi olan John Lanchbery (1923 – 2003) besteci Liszt’in eserlerinden yararlanılmasını önermiş. Üstelik, Liszt İmparatoriçe Elizabeth (Sissi) için piyano parçaları bestelemiştir. Lanchbery, Mayerling balesi için Liszt’in müzik parçalarından 30 unu kullanmış ve besteleri orkestra müziği haline getirmiştir.

Eser üzerine yapılmakta olan çalışmaların uzaması nedeniyle eser 1977 yılı yerine 1978 de ilk olarak sahnelenmiş ve bale, baş roldeki erkek dansçı için (Rudolf rolü) oldukça zorlayıcı dans parçaları olan ilk İngiliz balesi olmuştur. Rudolf’u canlandırması, için MacMillan önceleri ünlü dansçı Anthony Dowell ile çalışmalarına başlamış ama onun sakatlanması nedeniyle bu rolde ilk olarak David Wall dans etmiştir (Kenneth MacMillan: Choreographer 1).

Senaryo yazarı Gillian Freeman her ne kadar kapsamlı bir araştıma sonucu Mayerling balesinin öyküsünü yaratmışsa da, Habsburg sülalesinin gerçekleri ve 1899 yılında Mayerling faciasında ölen Avusturya veliahtı Rudolf ve sevgilisi Mary Vetsera’nın ölüm nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır. Bu olay gizemini korumaya devam etmiştir. Bu nedenle de değişik yorumlara açık olmuştur.

Bu balede, Rudolf’un ikili dans yapma durumunda kaldığı birçok karakter vardır: Rudolf ve annesi İmparatoriçe Elizabeth, ki Elizabeth oğluna hep mesafeli davranmıştır, Rudolf ve metresi Mitzi, Rudolf ve eşi Prenses Stephanie, Rudolf ve Kontes Marie Larisch, Rudolf ve Prenses Stephanie’nin kız kardeşi Prenses Louise, Rudolf ve 17 yaşındaki sevgilisi Mary Vetsera. Bunlar içinde en zor birlikteliği zorla evlendirildiği Prenses Stephanie ile yaşar ve onu dengesiz davranışlarıyla dehşete düşürür. Bu yoruma göre, Rudolf devamlı ölümü düşünmektedir. Zaman zaman elinde bir kuru kafa veya kulanmaktan çekinmediği silahlar (bir av sahnesinde bir saray mensubunu öldürmekle kalmaz nerdeyse babası İmparator Franz Joseph’i de vurur), zaman zaman damarına zerk ettiği uyuşturucular elinden düşürmediği aksesuarlardır.

Münih Bale Festivali’nde Mayerling balesini Stanislavski konuk bale topluluğu canlandırdı (Stanislavski ve Nemirovich-Danchenko Müzik Tiyatrosu- Moskova). Topluluğun en göze çarpan özelliği dram ağırlıklı baleleri nerdeyse bir tiyatro eseri gibi sergilemeleri. Mayerling balesinin ana karakteri Rudolf’un yaşadıkları da belki bale dilinden çok tiyatro diliyle anlatılabilir. MacMillan’ın koreografisi de Mayerling balesinin dramatik yönlerini öne çıkarıyor.

Eserin kalabalık bir kadrosu var. Zaman zaman karakterlerin tam olarak kim oldukları anlaşılamıyor (Eser İngiltere’de ilk oynandığı zaman uzunluğu- 3 Perde- ve kalabalık kadrosu eleştiri almış)

Rudolf’u halen Bavyera Devlet Balesi’nin konuk snatçısı olan Sergei Polunin canlandırdı. Eserin 2013 yılında Moskova’da sergilenişinde de Sergei Polunin bu rolü üstlenmiş ve beğeni toplamıştı ( Stults 3).

Sergei Polunin’in ilginç bir geçmişi var. Halen çok övülen genç bir dansçı ve aslında İngiltere Kraliyet Bale Okulu’ndaki başarılı eğitimini tamamlar tamamlamaz 2009 yılında henüz 19 yaşında iken Kraliyet Balesi’nin baş dansçısı olmuş bir Ukraynalı sanatçı. Birçok dans eleştirmeni onu ünlü dansçı Mikhail Baryshnikov ayarında görüyorlar. Ancak, bu büyük övgüleri alan genç dansçı, 2012 yılında Kraliyet Balesi’nin bir provası sırasında (provayı yürütmekte olan Anthony Dowell’in şaşkın bakışları arasında) ani bir kararla stüdyoyu terk eder ve baleyi bırakmayı düşünür. (Bu “yaramaz çocuğu” çalıştıran Anthony Dowell vaktiyle kendinin başarıyla dans ettiği Oberon rolünü Polunin’e tanıtmaktadır ve Polunin Rüya balesinde – Bir Yaz Gecesi Rüyası balesinin 1 Perdelik kısaltılmış hali- bu rolü oynayacaktır). Bu “yaramaz çocuk” bir ara uyuşturucu kullanmış, vücudunu dövmelerle donatmıştır. Kendinin de bir söyleşide belirttiği gibi dövmeleri kapatmak üzere kullanılan makyaj malzemeleri beraber dans ettiği balerinlerin kostümlerini kirletmiştir (O’ Flynn 3).

O sıralar Stanislavski Bale Topluluğu başında İgor Zelensky vardır ve Polunin’i topluluğa alır ve topluluğun sahnelediği Mayerling balesinde Prens Rudolf’u canlandırması istenir (Kavanagh 1-4). İgor Zelensky ise halen Bavyera Devlet Balesi’nin yeni sanat yönetmeni. Bu festival programında da Sergei Polunin ve onun gibi ünlü Rus dansçıları yer almakta (Igor Zelensky 1).

Konuk topluluk, Stanislavski Balesi, 19. Yüzyıl Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun çöküşü sırasında gelişen Mayerling faciasını, MacMillan’ın koreografisi ile sahnelerken sanki bir tiyatro eseri sunuyorlarmış gibi baleyi görüntüye getirdiler. Polunin’in oyunculuğu da dansçılığını gölgelemekteydi. MacMillan’ın koreografisinin görkemi ikili danslarda kendini gösteriyordu. MacMillan’ın birçok baleleri bu ikili danslarla dikkati çekmişlerdir. İkili danslar oldukça zorlayıcı hareketlerden oluşur. Mayerling balesinde de Rudolf’un birlikte olduğu kadınlarla etkileyici ikili dans sahneleri var.

Sergei Polunin, Veliaht Prens Rudolf’un yaşadıklarını, duygusal dengesizliklerini başarıyla görüntüye getirdi.

Balo sahnelerinde abartılı saray kostümleri ve görkemli saray dekorları dikkati çekiyordu. Bu kalabalık sahnelerde dansçılar daha ziyade sahnenin bir ucundan öbür ucuna salına salına gidiyorlar, birbirlerini saray protokolüne uygun şekilde selamlıyorlar, danslarını sergiliyorlar ve sarayın sıkıcı atmosferini iyice yansıtıyorlardı.

İmparator Franz Joseph’in doğum günü, sahnenin arka planında havai fişeklerle kutlanırken, İmparatoriçe başka biriyle ilgilenmekte, gelini Prenses Stephanie de hamile olmasına rağmen küskün ve yalnız bir eşi canlandırıyor, İmparator Franz Joseph de bir soprano ile ilgilenmekte.

Taverna sahnesinde Rudolf (ki eşi Stephanie’yi de bu ortama getirmiştir) gönlünce eğlenir. Hayat kadınlarıyla dolu tavernada mutsuz karısını hiç düşünmez. Başka bir sahnede de sevgilisi Mary Vetsera ile birlikte olur (7 Nisan 2107 tarihine Mary Vetsera rolünü Natalia Somova yerine Ksenia Shevtcova adlı dansçı canlandırmıştı) (Mayerling Bayerische Staatsballett Program Kitapçığı 1-19).

Mary Vetsera 17 yaşındadır ama Rudolf kadar çılgındır. Eline geçirdiği bir tabancayı patlatır. Bir kuru kafayla oynar. Belki de bu delilikleri Rudolf ile yakınlaşmasını sağlar.

Balede zaman zaman patlayan tabancalar eserin sonunun bir şekilde ön-anlatımını oluşturuyorlardı. Ancak, eserin sonunda Rudolf ve Mary Vetsera bir paravan arkasında iki tabanca patlamasıyla ölürler. Paravan özellikle seçilmiştir (Her iki karakterin de nasıl öldüğü kesin değildir)

Sergei Polunin, eser Rusya’da da oynandığı zaman beğeni toplamış, bu karışık duygular içinde olan Rudolf karakterini başarıyla canlandırmış. Belki de kendi içindeki “yaramaz çocuk” bu role donüşüyor ve hem etrafındaki dansçıları hem de izleyicileri etkileyen bir karakter ortaya çıkıyor. 1978 lerin ünlü balesi 2017 de de izleyicilerle buluşmuş oluyordu.

Doç. Dr. Necla Çıkıgil

24 Nisan 2017

KAYNAKLAR

Kavanagh, Julie,

“Sergei Polunin’s Dance Mum”, The New Yorker, 29 Eylül 2016, 1-14.

O’Flynn, Kevin,

“Sergei Polunin Takes Stage in Mayerling in Moscow”, The Moscow Times, 12 Kasım 2015, 1-15.

(https://themoscowtimes.com/articles/sergei-polunin-takes-stage-in-mayerling-in-moscow-50743), 1-15 (Kullanım tarihi: 02.03.2107).

Stults, Raymond,

“Legendary Polunin to Dazzle in Mayerling Ballet”, The Moscow Times, 25 Temmuz 2013, 1-16.

(https://themoscowtimes.com/articles/legendary-polunin-to-dazzle-in-mayerling-ballet-26164), 1-16 (Kullanım tarihi: 02.03.2017).

Gillian Freeman,