Fındıkkıran Balesi ilk olarak 18 Aralık 1892 tarihinde St.Petersburg’da sahnelenir (Koegler 392). Bale tarihinin bu pırıltılı ve renkli balesi genellikle Noel ve Yeni Yıl kutlamaları sırasında çeşitli bale toplulukları tarafından sergilenir. 2019 yılının Aralık ayında da birçok bale topluluğu bu baleyi izleyicilere sunuyor.
Türkiye’de Fındıkkıran Balesi ilk olarak Ankara Devlet Opera ve Balesi tarafından 1968-1969 Sezonu’nda sahnelenmişti. Baleyi, Türk Balesi kurucusu Dame Ninette de Valois sahneye koymuş, koreografik düzenlemesini Richard Glasstone, Ivanov’un özgün koreografisine sadık kalarak yapmıştı (And 172-173). Böylelikle bale, Türk Bale Tarihi’nde de yerini almış ve defalarca izleyicilerle buluşmuştu.
2019-2020 Sezonu’nda ADOB daha önceleri de sahnelemiş olduğu Fındıkkıran’ı 11 ve 14 Aralık tarihlerinde tekrar izleyicilerin beğenilerine sundu. Bu Fındıkkıran’ın reji ve koreografisini Mehmet Balkan yapmış. Aslında, Ankara izleyicileri Mehmet Balkan’ın Fındıkkıran’ı ile 2005-2006 Sezonu’nda, 29 Aralık 2005 tarihinde buluşmuşlardı (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Genel Müdürlük Yayınları, 2005-2006 Sezonu).
Mehmet Balkan’ın ADOB için sahnelediği Fındıkkıran, 2009-2010 Sezonu’nda da izleyicilerle buluştu (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Genel Müdürlük Yayınları, 2009-2010 Sezonu). Aynı bale, bazı değişikliklerle 2017-2018 Sezonu’nda da ADOB tarafından 23 Aralık 2017 tarihinde (o zaman Ankara’ya ilk kar taneleri de düşmüş) tekrar sahnelendi. 2005-2006, 2009-2010 Sezonları’nda gösterimde olan Fındıkkıran balelerinde rol almış olan bazı dansçılar da bu Fındıkkıran’da yeniden sahneye çıktılar (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Genel Müdürlük Yayınları, 2017-2018 Sezonu).
2019-2020 Sezonu’nda ise yine Aralık ayında izleyicilerle buluşan, Tchaikovsky – Barlog müziğiyle çalışılmış olan 2 Perdelik Fındıkkıran’ın kalabalık kadrosunda yer alan kişileri şöyle sıralıyabiliriz:
Reji ve koreografi: Mehmet Balkan; Sahneye Koyan: Lale Balkan; Dekor: Tayfun Çebi - Olaf Zombeck; Kostüm: Sevtaç Demirer; Işık: Fuat Gök; Eser Sorumlusu: Tacettin Uyanık; Video Prodüksüyon: Ahmet Şeren; Bale Notatörü: Aslı Öngören; Kondüvit: Işınsu Yapıcı; Repetitörler: Hakan Odabaşı, Özge Ay, Defne Dinçer; Çocuk Balesi Repetitörleri: Ömür Uyanık – Viktorya Kahraman; Çocuk Korosu Şefi ve Piyanisti: Ayşegül Erşahin – Tuğçe Dağlı. 14 Aralık 2019 temsilinde orkestrayı Bujor Hoinic yönetti (14 Aralık 2019 Rol Dağıtım Listesi).
2019 yılının son günlerinde, 2 temsil de olsa Fındıkkıran’ı tekrar izleyebilmek heyecan verici çünkü bu sahnelenişte eserde daha önce de dans etmiş olan sanatçıların yanında bazı rollerde yeni dansçılar eserin pırıltısına pırıltı kattılar.
Eserin bu yorumunda Mehmet Balkan, Şeker Perisi ile Clara rollerini aynı dansçıya vermiş (bazı koregoraflar bu rolleri ayrı dansçılara verirler). 14 Aralık temsilinde, daha önce de bu rollerde dans etmiş olan Sultan Menteşe yine aynı başarıyla izleyicilerle buluştu. Prens rolünde Burak Kayıhan, Sultan Menteşe’ye eşlik etti. Bu yorumda, Clara’nın bir de erkek arkadaşı var. Bu sefer bu rolü Berkay Saraçoğlu üstlenmiş. Sultan Menteşe hem Berkay Saraçoğlu ile hem de Burak Kayıhan ile sağlam, dengeli, başarılı pas de deux ler sergiledi. Berkay Saraçoğlu da dansında büyük ilerlemeler göstermiş olan bir sanatçı. Hem solo danslarında hem pas de deux lerde sağlam dansçılığını sergiliyor. Aynı zamanda Çiçek Valsi Prensi olarak da başarılı bir dansçılık sunuyor.
Burak Kayıhan, Sultan Menteşe’ye hem güven verici bir destek oluyor hem de ikili beraber dans ettikleri zaman özellikle 1. Perdede Fındıkkıran’ın Prens’e dönüştüğü ve Clara ile buluştuğu sahnede ikili çok başarılı bir dansçılık sergiliyorlar. Sultan Menteşe’nin baş ve kol hareketleri, pırıl pırıl yüz ifadesi gerçekten etkileyici. Burak Kayıhan ile yaptıkları pas de deux lerde her iki dansçı da Tchaikovsky’nin büyüleyici müziğini en ince notalarına kadar yorumlarlarken dans adımları, kol ve baş hareketlerinde birbirlerini tamamlayarak ve müziğin hakkını vererek hiçbir zorlama sergilemeden dans ediyorlar. Bu ikilinin dansını izlemek gerçekten nefes kesici.
Bu temsilde, Drosselmeier’ı defalarca oyunculuğunu ve dansçılığını kanıtlamış olan Hakan Odabaşı canlandırdı. Bu Drosselmeier ürkütücü bir karakter değil. Tersine güldürü ögeleriyle esere renk katıyor. Hatta farelerin gezindiği sahnede, farelerden Clara’dan daha çok korkuyor ve elindeki süpürgeyle farelerden kurtulmak isterken Clara’nın ona destek olması gerekiyor.
Hakan Odabaşı, her zaman rollerini yorumlarken güldürü ögelerini dengeleyerek, yorumladığı karakterin ağırlığını da sergiler. Bu temsilde de onun üstün sanatçılığı gözlemleniyor. Drosselmeier eserdeki çocukları sevindirmek için sahneye dolap gibi iki kocaman kutu getirir ve kutulardan Colombine ve Harlequin bebekler çıkar. Bu temsilde Colombine’i Lara Veli (ki Kar Taneleri arasında da dikkat çekiyordu, Çin Dansı’nda da başarılıydı), Harlequin’i Uluç Aytan (Rus Dansı’nda da dans etti) canlandırdılar. Commedia dell’arte nin belli başlı tiplerinden olan Harlequin ve Columbine bu temsilde iki mekanik bebek olarak dans ediyorlar. Lara Veli, daha önce de bu rolde dans etmiş olan Uluç Aytan ile dengeli ve sempatik bir ikili sergilerken kendi sağlam dansçılığını da kanıtlıyor.
Eserin “Kar Taneleri” sahnesinde, iki solisti Güleycan Kocabey (ki geleceği parlak başka bir dansçı) ve Serapsu Gürman canlandırdılar. Serapsu Gürman, “Arap Dansı”nda ve “Çiçek Valsi”nde de dans ediyor. Bir Kar Tanesi’nden sonra birdenbire “Arap Dansı”nda başka bir rolde daha değişik bir dansla izleyicilerin karşısına çıkıyor ve ince çizgisiyle, esnek vücuduyla etkileyici bir dansçılık sergiliyor. “Arap Dansı”nda, Ege Sarıoğlu (ki“Çiçek Valsi”nde de başarılı bir dansçılık sergilerken) ilerde daha kuvvetli bir dansçı olabileceğini kanıtlıyor.
Fındıkkıran Balesi’nin kalabalık bir kadrosu vardır. Hem çocuklara hem deneyimli dansçılara bu balede dans etme olanağı çıkar. Mehmet Balkan’ın yorumunda eserde Büyükanne ve Büyükbaba da olunca en deneyimli dansçılar da sahnede yer alıyorlar ve dans ediyorlar.
14 Aralık temsilinde bütün sanatçılar gerçekten başarılı dansçılıklarını sergilediler. Bütün dansçılar (ki birçoğu defalarca başarılı olmuşlardı) eseri, özverileriyle, dikkat çeken enerjileriyle izleyicilere sundular ve 2020 yılına doğru “pırıltılı” bir bale ile izleyicileri büyülediler.
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
16 Aralık 2019, Ankara
KAYNAKLAR
And, Metin, A Pictorial History of Turkish Dancing, Ankara: Dost Yayınları, 1976.
Fındıkkıran Balesi Program Kitapçığı, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları,
2005 - 2006 Sezonu, Sayı: 3.
2009 – 2010 Sezonu, Sayı: 7.
2017 – 2018 Sezonu, Sayı: 2.
Fındıkkıran Rol Dağıtım Listesi, 14 Aralık 2019.
Koegler, Horst, The Concise Oxford Dictionary of Ballet,
London: Oxford University Press, 1977.
