Bu ayın başlarında bir gün ve gecemi, arkasında yaklaşık 8 milyon ölü ve 20 milyon yaralı bırakan 1.Dünya Savaşı’nı tetikleyen suikastın yapıldığı yer olan Sarajevo (Sarayova, Saraybosna)’da geçirdim. Doğu ile batının kavşak noktasında bulunan ve halihazırda sakin görünmekle beraber “Ortodoks Sırp- Müslüman Boşnak – Katolik Hırvat – Yahudi”lerin ne zamana değin bir arada yaşayabileceklerini kestiremediğimiz Sarajevo’nun doğası-yemekleri-tarihi-Osmanlı’dan artakalanları bir yana, “o tarihi günü”nü, müzesi eşliğinde anımsatmak istedim.
Avusturya-Macaristan imparatoru Franz Joseph’in yeğeni Franz Ferdinand von Habsburg (Graz 1863- Saraybosna 1914); imparatorun tek oğlu arşidük Rudolf von Habsburg’un tarihte “Mayerling Faciası” olarak bilinen olay sonrasında 1889’da Mayerling Av Köşkü’nde ölü bulunması, babası K.Ludwig’in de 1896’da ölümleri sonrasında tahtın varisi olur. 1900’de dengi olmayıp, kendisi ile aynı anda ölümü paylaşacak olan Sophie Kutek ile evlenir. Ona birtakım paye ve unvanlar sağlamaya çalışsa da başaramaz, yaşamı boyunca da bunun ezikliğini duyar. Veliaht iken Avusturya-Macaristan düalizmi yerine “Hırvatistan – Bosna – Dalmaçya – Slovenya”yı da kapsayan bir Yugoslav Devleti ile birleşecek bir üçlü yönetimin (trialismus) hayalini kurar. Franz Ferdinand, 1914 yılı Haziran ayının ortalarında Alman İmparatoru II.Wilhelm ile yaptığı ve bugüne değin gizli kalmış, esrarlı bir görüşme (yakın tarihlerde bizdeki başbakan-genelkurmay başkanı ve başbakan adayı-bir devlet başkanı görüşmelerine benzer) ertesinde ordu manevralarında hazır bulunmak üzere Saraybosna’ya gider.
Franz Ferdinand’ın bu son gezisi 25 Haziran 1914 sabahı Viribus Units adlı savaş gemisi ile Neretva Irmağı ağzına gelmesi, oradan da yat ile Metkoviç’e kadar devam etmesiyle başlar. Oradan kalkan kraliyet treni ile Mostar üzerinden Sarajevo’nun banliyösü olan Ilidza(Ilıca)’ya ulaşır. Viyana’dan bir başka kraliyet treni ile gelen eşi Sophie, Bosna Oteli’nde kendisini beklemektedir. Ferdinand 26 ve 27 Haziran günlerini askeri manevraları izlediği Sarajevo’da geçirir, akşamları Ilidza’ya döner.
Son günleri olan 26 Haziran 1914 sabahı Franz Ferdinand ve eşi Sophie, bir otomobil ile Sarajevo turlarına başlarlar. Ferdinand eşinin etrafı daha iyi görebilmesi için, şoförünü yavaş sürmesi konusunda tembihlemiştir. Appel Rıhtımı (şimdiki Obala Kulina Bana-No:I)’dan, 1896’da Magribi stilde inşa edilmiş olan Vijecnica (şimdiki Ulusal Kütüphane-No:II)’ya doğru yol alırlarken, şimdiki Birinci Lise binasının olduğu yerde, matbaacı Nedeljko Cabrinovic tarafından arabalarına bomba atılır. Arabanın üstüne düşen bomba yuvarlanarak arkadan gelen arabanın önünde patlar.
Turu iptal etmesi için uyarılmasına karşın Ferdinand, planladığı üzere Vijecnica’ya gider ve bir süre orada kaldıktan sonra da saldırıda yaralananları ziyaret etmek üzere hastaneye gitmeye karar verir. Arabanın Appel Bulvarı’ndan Latinski Cuprija (Miljacka nehri üzerinde ve şehir içinde sayabildiğimiz 11 köprüden biri. 1541 de önce ahşap olarak yapılmış. 1798’de tüccar Ahmet Briga’nın maddi desteği ile taşköprüye dönüştürülmüş. Adını, Miljacka ırmağının sağ yalısında kalıp, aralarında Dubrovnik tüccarlarının da bulunduğu ve Katolik halkın oturduğu Latinlik ya da Frenkluk mahallesinden almış. 1993’de yeniden onarılan köprü, 2004’den bu yana ulusal anıt olarak anılıyor. No:III) hizasındaki Franz Joseph (şimdiki Zelenih Beretki Caddesi(No:IV)’ne sapmasıyla birlikte, şimdi Muzej Sarajevo olan binanın(No:V) önünde bekleyen öğrenci Gavrilo Princip (Bosna Grabova 1894-Bohemya Theresienstadt 1918), Ferdinand’ı ve hamile eşi Sophie’yi vurarak öldürür. Hemen yakalanan Gavrilo Princip ve 25 kişi yargılanırlar. Olayın Sırp Gizli Servisi’nce güdümlenen ve Avusturya-Macaristan ile Osmanlı İmparatorlukları sınırları içindeki Slav azınlıkların Sırbistan’a katılması amacıyla eylemler yapan Narodna Odbrana ( Kara El) örgütünce gerçekleştirildiği kanısına varılır. Suçlu bulunanlardan reşit olanlar ölümle cezalandırılırlar. Yaş küçüklüğü nedeniyle 20 yıl hapisle cezalandırılan Gavrilo, 1918’de hastanede ölür.
1992-1995 arasında bir başka kuşatma yaşayıp insanlarını yitirecek olan Sarajevo’da, bir büyük dünya savaşını tetikleyen bu suikasttan geriye neler kalır? Oncaları arasında Latin Köprüsü tarihe geçer. Suikastın önünde işlendiği Croatia adlı mağaza Muzej Sarajevo’ya dönüşür. Gavrilo Princip’in mezarı, 22 Temmuz 1920’de parlak bir törenle Sarajevo’ya taşınır. Franz Ferdinand ve Sophie, Sarajevo’nun bir semti olan Kosevo’da Aziz Mark Mezarlığı’na gömülürler. Halen Petrakijina Sokağı 6 numarada “Franz&Sophie-World of Organic Tea” adlı bir “cafe” de olup-bitenlerden bu adla nasiplenmektedir.
28 Haziran 1914’de cereyan eden bu olayın, o zamanların Avrupa Devletleri arasında yıllardır birikmiş olan “ekonomik-siyasal-dinsel-mali-düşünsel-sömürgeci-yayılmacı” fikir ayrılıklarını tetikleyip, nasıl bir dünya savaşına dönüştürdüğü-nasıl uzadığı-nelere malolduğu-nasıl sonuçlandığı ise nesnel tarih kitaplarında ayrıntılarıyla yazılıdır.