23 Nisan 1981’den buyana Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet veren 1.TBMM binası, 1915’te Evkaf Mimarı Salim beyin çizdiği projesi, Mimar Hasip bey tarafından yürütülerek, İttihat ve Terakki Fırkası’nca kullanılmak üzere inşa edilmeye başlanır. Savaşlar sırasında çekilen malzeme sıkıntısı nedeniyle bir türlü tamamlanamaz. Damında kiremit, duvarlarında sıva-boya eksikleri ile, Ankara’ya gelen Fransız Müfrezesi’nce bir süre işgal edilir. 27 Aralık 1919’da Mustafa Kemal’in Ankara’ya gelmesiyle Fransızlar binayı ve kenti terk ederler. 1. TBMM’nin 23 Nisan 1920’de açılması kararlaştırıldığında yeterli büyüklükte bir bina bulunamayınca, yarım kalmış olan binanın bitirilmesi görevi bu kez Necati beye verilir. Onarılan bina, 18 Ekim 1924’e kadar Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclisi olacaktır.
Meclisin 1920 yılında ilk icraatı 24 Nisan günü Mustafa Kemal’in Meclis Başkanlığı’na seçilmesidir. 25 Nisan günü Mustafa Kemal başkanlığında 3 Mayıs’a değin 9 gün süreyle yaşayacak bir İcra Encümeni kurulur. Mustafa Kemal, meclis tarafından seçilecek 1.İcra Vekilleri Heyeti (Hükumet)’nin de 24 Ocak 1921’e kadar başkanlığını yapar. 1920 yılı türlü iç ayaklanmalar ve Yunan işgalleri ile geçer. 2 Aralık’ta Ermenilerle Gümrü Antlaşması imzalanır.
1921 yılı 10 Ocak’ta 1. İnönü Zaferi ile başlar. Olağanüstü koşulların meclisince hazırlanan ilk anayasamız Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adıyla 20 Ocak 1921’de kabul edilir. 24’ünde bu kez Fevzi Çakmak’ın başkanı olacağı hükumet kurulur. Çakmak, 9 Temmuz 1922’ye kadar iki kabineye başkanlık eder (Meclisin yeni binasına taşınacağı 18 Ekim 1924’e kadar; Hüseyin Rauf Orbay bir, Ali Fethi Okyar bir, Mustafa İsmet İnönü ise iki kez başkanlık yapacaklardır). 1921’in meclisi de ilgilendiren önemli olayları arasında, 1.İnönü Zaferi’nin ertesinde İstanbul Hükumeti’nin yanında Ankara Hükumeti’nin de, 25 Ocak’ta başlayıp 12 Mart’a kadar sürecek olan Londra Konferansı’na çağrılması, 16 Mart’ta Türk-Sovyet Moskova Antlaşması’nın-13 Ekim’de TBMM Hükumeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan) arasında Kars Antlaşması’nın-20 Ekim’de İstasyon Direksiyon Binası’nda Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması, 1 Nisan’da 2. İnönü Zaferi’nin kazanılması, 5 Ağustos’ta Mustafa Kemal’e 3 ay süreyle başkumandanlık yetkisi verilmesi (bu yetki daha sonra 3’er aylık sürelerle 3 kez daha uzatılacaktır), 23 Ağustos-13 Eylül arasında 22 gün süren Sakarya Savaşı’nın kazanılması, bazı yörelerin işgalinin yanı sıra, bazı kent ve yöreleri işgalcilerden geri alınmaya başlanması ya da istilacıların geri çekilmeye başlamaları, sayılabilir.
1922 yılının 31 Temmuz’unda İstiklal Mahkemeleri kurulması yasalaşır. 26 Ağustos’ta başlayan Büyük Taarruz, 30 Ağustos’ta Dumlupınar(Başkomutanlık) Savaşı’nın kazanılması ve 9 Eylül’de İzmir’in kurtarılmasıyla sonlanır. 3 Ekim’de toplanan Mudanya Konferansı ise 11 Ekim’de Mudanya Antlaşması’nın imzalanmasıyla sona erer. TBMM 1 Kasım’da saltanatı lağveder. Ayın 17’sine kadar üzerinde sadece “halife” ünvanı kalan Vahdettin, o tarihte yurt dışına kaçar. Meclis ayın 18’inde bu ünvanı da kaldırır. Meclisin Dışişleri Bakanlığı görevine atadığı İsmet İnönü başkanlığındaki Türk Heyeti 21 Kasım’dan itibaren Lozan görüşmelerine katılır. Yıl içinde kimi kent ve yörelerimizin kurtarılması ya da istilacılar tarafından terk edilmesi, sürüp gider.
1923’ün 1.TBMM için en önemli günleri; 24 Temmuz’da imzalanan Lozan Antlaşması’nın 23 Ağustos’ta kabul edilmesi, 13 Ekim’de Ankara’nın başkent yapılması, 29 Ekim’de Cumhuriyet’in İlanı ve Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanı seçilmesidir.
1.TBMM 1924 icraatı arasında 3 Mart’ta üç önemli yasayı kabul eder. Şeriye ve Evkaf ile Erkan-ı Harbiye-i Umumiye vekaletlerini ilga eder. Halifelik makamını kaldırır, Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılmasını kararlaştırır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile tüm öğretimi tek elde toplar. 20 Ekim’de, 20 Ocak 1921 tarihli Anayasa’da değişiklik yaparak 105 maddeli 1924 Anayasası’nı kabul eder. 29 Ağustos’ta Ankara’dan ayrılıp uzun bir yurt gezisine çıkan Mustafa Kemal, 18 Ekim’de Ankara’ya döner. Onun olağanüstü çağrısı ile 2. TBMM, bugün Cumhuriyet Müzesi olan binada ilk kez 18 Ekim 1924’te toplanır.
23 Nisan 1981’den buyana Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak ziyarete açılan 1. TBMM’de, çoğu ilk haliyle korunan bir takım eşyanın teşhir edildiği Genel Kurul Salonu, Atatürk’e, milletvekillerine ve meclis memurlarına ait kimi belge ve nesnelerin sergilendiği Katipler Odası (Kalem), Meclis Başkanı’nın – Başkanlık Divanı’nın – Encümenler(komisyonlar)’in odaları (Anayasa Encümeni’nin ayrıca odası var.), Mescit ve Kulis bulunmaktadır. Tarihi Genel Kurul Salonu’nda asma balkonun bir kısmı kordiplomatik, bir kısmı da dinleyiciler için; balkonun altı ise yerli ve yabancı basın için ayrılmıştır.
Pazartesi dışındaki bir gününüzü Kurtuluş Savaşı Müzesi (1. TBMM)’nden başlayarak sırasıyla Cumhuriyet Müzesi (2. TBMM) ve İktisadi Bağımsızlık Müzesi (T.İş Bankası) ile tamamlayın. Nerelerden başlayıp, nerelere geldiğimizi (ve nerelere gelmeyeceğimizi) bir gözden geçirin.
SAVAŞ SÖNMEZ
23 Nisan 2020, Ankara