Pierre Arpels, Suzanne Farrell, George Balanchine
Dünyaca ünlü mücevherci Van Cleef&Arpels’in ünlü koreograf George Balanchine (22 Ocak 1904- 30 Nisan 1983) ile ne ilgisi olabilir?
1896 yılında Alfred Van Cleef ve Salomon Arpels, Paris şehrinde bir mücevherci şirketi kurarlar. Sonraları 1906'da Arpels ölür ama ilk Van Clef&Arpels butiği de 22 Place Vendôme'da açılır. Bir aile şirketi olarak hem Fransa hem dünyanın diğer ülkelerinde butiklerini yayarlar. Japonya'da ve Çin'de mücevherci butikleri olan ilk Fransız mücevhercileri olurlar. İmparatoriçe Farah Pehlevi'nin 1967 taç giyme törenindeki göz kamaştıran tacının tasarımını da üstlenmiş olan Van Cleef&Arpels artık dünyanın her yerine yayılmış butikleriyle birçok ünlü şehrin ana caddelerinde yerlerini almışlardır (Van Cleef &Arpels 1-4).
Bu ünlü mücevherciler, tasarımları arasında dans sanatından da esinlenerek çok kıymetli broşlar yaratmışlardır. 21.Yüzyılda da "dans" motifleri mücevherlerini süslemektedir.
Anna Pavlova La Camargo
1940'larda yarattıkları balerin broşunun esin kaynağı bale tarihinin ünlü sanatçısı Anna Pavlova'nın (12 Şubat 1881 - 23 Ocak 1931) 19.Yüzyıl fotograflarından biri olmuştur (Fasel 3). 1942 yılında ise bu sefer bale tarihinin ünlü 18. Yüzyıl dansçısı La Camargo (Marie-Anne de Cupis Camargo, 15 Nisan 1710 -28 Nisan 1770) "La Camargo" broşunun esin perisi olmuştur. Bu tasarımın ana kaynağı da Fransız ressam Nicolas Lancret'in (22 Ocak 1690 - 14 Eylül 1743) 1730 da yaptığı "La Camargo" tablosudur (Fasel 3).
Benjamin Millepied
Van Cleef&Arpels tasarımcıları dansçılardan esinlenerek kıymetli taşlardan oluşan mücevherler yaratmışlar, Van Cleef&Arpels de birçok dans projesini desteklemiş, birçok balenin sponsorluğunu üstlenmiştir. 2012 yılında ünlü koreograf Benjamin Millepied'nin Gems (Kıymetli Taşlar) adlı projesini başlatmışladır. 10 Haziran 1977 doğumlu Millepied 2010 yılında Darren Aronovsky'nin (12 Şubat 1969- ) Black Swan (Siyah Kuğu) adlı filmindeki balelerin koreografı olup filmdeki Natalie Portman'ın (9 Haziran 1981- ) eşidir.
Gems Projesi ; 2013 Reflections (Yansımalar) Müzik: David Lang, 2014 Hearts and Arrows (Kalpler ve Oklar) Müzik: Philip Glass , 2016 On the Other Side (Öbür Tarafta) Müzik: Philip Glass adlı 3 çalışmadan oluşmaktadır ( Van Cleef&Arpels 1).
Bu üçlü çalışma, zaman tünelinde eski tarihlere bir yolculuk yaptırıyor ve bale tarihinin ünlü koreografı Balanchine'nin 3 kısımdan oluşan Jewels (Mücevherler) balesi ile buluşturuyor. Yine Van Cleef&Arpels'in bu sefer New York'taki mücevher butiği devreye giriyor.
Arpel kardeşlerden Claude Arpels (1911-1990), 1939 yılından beri yaşadığı New York’ta ünlü keman sanatçısı Nathan Milstein (1904-1992) aracılığıyla New York City Ballet'nin (New York Şehir Balesi) kurucusu koreograf Balanchine ile tanışır. Zaten Balanchine de Van Cleef&Arpels ‘in Fifth Avenue ‘deki butiği önünden geçerken vitrindeki mücevherlere hayran hayran bakmaktadır ki bunların arasında balerinlerden esinlenerek yaratılmış broşlar Balanchine'i daha çok büyüler. Claude Arpels’in daveti üzerine Balanchine bu butiğe gider ve göz kamaştıran mücevherlerin etkisi ile bir bale yaratmak üzere ve mücevherlere bale diliyle başka bir parıltı vermek üzere çalışmalarına başlar. Bale sanatından etkilenilenilerek yaratılan pırıl pırıl mücevherler bu sefer pırıl pırıl bir bale yaratılmasında rol oynayacaklardır.
Emeralds, 2019
13 Nisan 1967 tarihinde New York Şehir Balesi, 3 kısımdan oluşan Jewels (Mücevherler) balesini sergiler. Balanchine, her kısım için başka bir besteci müziği seçmiştir. Emeralds (Zümrütler) için Gabriel Urbain Fauré’nin (1845-1924) Pelléas et Mélisande,Op.80; Shylock, Op.57 müziklerini: Rubies (Yakutlar) için Igor Stravinsky’nin (1882-1971) Piyano ve Orkestra için Capriccio’su ve Boosey&Hawkes Bote&Bock GmbH müziklerini: Diamonds (Elmaslar) için Pyotr Ilyich Tchaikovsky’nin (1840-1893) 3.Senfonisini kullanmıştır.
Emeralds
2007 yılında da bu balenin 40. Yıldönümü’nü İngiltere Kraliyet Balesi kutlarken sponsorları Van Cleef&Arpels dir ("George Balanchine: Dancing Jewels" 1).
Aslında "kıymetli taşlar" ünlü koreograf Marius Petipa (11 Mart 1818 -14 Temmuz 1910) balelerinde de görülür. 1890 Uyuyan Güzel balesinde periler arasında altın, gümüş, safir, elmas periler III. Perde'de dans ederler. 1892 Fındıkkıran balesinde zümrüt ve yakut uşaklar ve gümüş askerler "Şekerleme Diyarı" nda belirirler. 1896 The Pearl (İnci) balesi Çar II. Nicholas'ın taç giyme töreni için yaratıldığı zaman balede beyaz, pembe, sarı, siyah inciler dans ederler (Fullington 1).
Ankara Devlet Opera ve Balesi, Mücevherler balesi olmasa da, 16 0cak 1992 tarihinde Concerto Barocco, 31 Ocak 1996 tarihinde Serenade, 29 Nisan 1999 tarihinde Who Cares adlı kısa balelerle büyüleyici Balanchine koreografisini izleyicilerle buluşturmuştu.
Diamonds
Mücevherler balesi devamlı olarak çeşitli bale toplulukları tarafından sahnelenmekte. Van Cleef& Arpels de hiç çekinmeden durumları değerlendirip temsillere sponsorluk yapmakta. Bunun bir örneği de Münih şehrinde Bavyera Devlet Balesi'nin 11 Nisan - 18 Nisan 2019 tarihleri arasında düzenlediği Bale Festivali'nde görülmüştü. Münih Bavyera Devlet Balesi ilk olarak 27 Ekim 2018 de bu baleyi izleyicilerle buluşturmuş. 2019'daki Festival'in açılışı da Mücevherler balesi ile yapılmış. Bale, Festival Haftası dışında da izleyicilerle buluştu.
21 Nisan 2019 tarihindeki temsilde Bavyera Devlet Orkestrası’nı Robert Reimer yönetti. Bu temsilde, piyanist Dmitry Mayboroda her ne kadar orkestra çukurundan dansçılara eşlik ettiyse de çok başarılı bir yorumla Stravinsky müziğini izleyicilere dinletmiş oldu (Bayerische Staats Ballett 2018-2019 Jewels Program Kitapçığı 1-95).
Emeralds (Zümrütler) de yalın sahne dekoru sade yeşil tonuyla dansçıların açık yeşil kostümleriyle kaynaşarak izleyicileri karşılıyor. Dansçıların üzerlerinde pırıl pırıl zümrütler, abartıya kaçmayan ve dansçıların hareketlerini aksatmayan bir etki yaratıyor.
Topluluk danslarında 10 balerin simetrik bir şekilde sahnede sıralanırken hareketleri dalga dalga gelişiyor. Balanchine dansçıların aynı anda hareket etmesi yerine, bir dansçının hareketinin diğer bir dansçının hareketiyle izlenmesini sağlamıştır. Bu da etkileyici bir devamlılık yaratmaktadır. Bu şekilde de kullanılan müziğin bütün notaları değerlendirilmiş oluyor. İkili danslardaki hareketler sanki bu corps de ballet dansçıları tarafından devam ettirilmektedir. Corps de ballet'nin dışında 2 ayrı çiftin dansları yanında bir pas de trois (üçlü dans) da izlenmekteydi. Erkek dansçılar beyaz taytlar üzerine yine zümrütlerle süslenmiş yelekler giymişlerdi. Faure’nin etkileyici müziği tamamiyle kullanılmıştı.
Rubies
Rubies (Yakutlar) de Stravinsky’nin çarpıcı müziği bu kırmızı mücevherlerin ateşini yansıtmaktaydı. Dansçıların kırmızı kısa tünik kıyafetlerinin üzerinde yine abartıya kaçmayan yakut parıltıları dikkati çekmekteydi. Bu balede Balanchine sert-kısa-çabuk hareketler kullanmış. Kapalı retiréler, seri halinde dönme hareketleri, attitudeler, erkek dansçıların çabuk zıplamaları, espirili hareketler etkileyiciydiler.
Bir çiftin ikili dansı yanında bir solist dansçı ve topluluk dansçıları yakutların kırmızı rengini Stravinsky müziği ve Balanchine koreografisiyle enerji dolu bir şekilde görüntüye getirdiler.
Diamonds (Elmaslar) da Tchaikovsky müziği beyaz kostümlü dansçılarla ve buz mavisi dekorla kaynaşarak klasik bale örneği sunulmasına eşlik etti. Sanki Tchaikovsky’nin Kuğu Gölü balesinin 4. Perdesi yeniden sahnelenmekteydi.
Bu 3 kısımlık balede dekor ve kostümler bile alkış aldı. Balanchine koreografisi sanki yumuşacık adımlardan oluşuyormuş gibi görünür. Hareketler birbirleriyle kaynaşırken müthiş bir akıcılık vardır. Bu hareketler provalarda defalarca tekrarlanarak ve iyice mükemmelleştirilerek çalışılır.
Mücevherlerin ışıltısını bale adımlarıyla yansıtmak ve adeta Van Cleef&Arpels’in mücevherlerinin sahnede sergileniyormuşlar gibi göstermek ancak Balanchine koreografisiyle gerçekleşebilir. Bu temsilin sponsoru da doğal olarak, Münih şehrinde de butiği olan, Van Cleef&Arpels idi.
Balanchine'nin koreografik çalışmalarının klasik stili modern yaklaşımları da içeriyor ve Balanchine insan vücudunun dans ederken yarattığı şekiller üzerine odaklandığını balelerinde devamlı olarak sergilemiş. İnsan vücudu onu her zaman etkilemiş (Denby 118).
Balanchine dansçılarının hareketlerini bir cevheri işler gibi işlemiş. Van Cleef&Arpels tasarımcıları da kıymetli taşlarla bu yaratılan şekilleri değerlendirerek mücevherlerini sergiliyorlar. Kıymetli taşlarla dans sanatından esinlenerek değerli mücevherler yaratılıyor. Değerli mücevherler bale sanatını etkileyerek büyüleyici danslar ortaya çıkıyor. Her iki durumda da ince çalışmalar, titiz araştırmalar devreye giriyor ve devamlılığı olan, büyüleyici, belleklerden silinmeyen nadide eserler sahnelerde ve vitrinlerde yerlerini alyorlar.
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
9 Şubat 2021, Ankara
KAYNAKLAR
Bayerische Staatsballet 2018-2019 Jewels Program Kitapçığı, München:Gotteswinter und Aumaier GmbH, 2019.
Denby, Edwin, "Serenade", New York Herald Tribune, 15 Nisan 1944, tekrar basım, Dance Writings and Poetry, editör, Robert Cornfield, New Haven and London: Yale UP, 1998, 118.
Fasel, Marion, "The Story of Van Cleef&Arpels Ballerinas", The Adveturine, 1-7
(https://theadventurine.com/culture/jewelry-history/the-story-of-van-cleef-arpels-ballerinas/) (Kullanım tarihi: 6 Şubat 2021).
Fullington, Doug, "An Historical Look at George Balanchine's Jewels", Pacific Northwest Ballet, 28 Eylül 2017,1
(blogpnborg.wordpress.com/2017/09/28/a-historical-look-at-george-balanchines-jewels/) (Kullanma tarihi: 5 Şubat 2021).
“George Balanchine: Dancing Jewels”, Van Cleef&Arpels, 2014,1 (https://www.vancleefarpels.com/jp/en/la-maison/icons/legends-of-van-cleef---Arpels/george-balanchine-dancing-jewels.print.html) (Kullanım tarihi: 10.04.2019).
Van Cleef&Arpels , 1-4 (https://en.wikipedia.org/wiki/van-cleef-%26-arpels)(Kullanım tarihi : 6 Şubat 2021.