Kaya Sunakları, “arkaik ve antik çağlarda doğaya inanışın önemli tapınma merkezleri, insanın doğa güçleri ile iletişime geçtiği, doğa ile bütünleştiği alanlar” olarak tanımlanıyor. Sunaklar, kaya kütlelerine insan eliyle “taht-arınma havuzu-alev çukurları-urneler-nişler-merdivenler” eklenerek dini törenlerde tanrıçaya adaklar sunmak için oluşturulmuş; taştan, köşeli ya da yuvarlak biçimli mimari ögeler. Kaya Sunakları, günümüzde halen tapınak kalıntılarını barındırmakta olan dinsel merkezlerden farklı yapıdalar. Bu merkezlerin aksine sunaklarda, bugüne değin sağlamlığını koruyabilen dinsel yapılar bulunmuyor.
Sunakların geçmişi Erken Demir Çağı’na kadar gidiyor. Günümüzde “Doğal Anıt” olarak kabullenilen bu sistemin merkezindeki Ana Tanrıça, eşiyle birlikte oturduğu “ikili taht”tan evreni yönetiyor. Kaya Sunağı “Eril Doğa Gücü”nü, Mağara ise “Dişil Doğa Gücü”nü temsil ediyor.
Burhaniye ilçe sınırları içerisinde ilişik yöre haritasında da görüleceği üzere; Bahadınlı Köyü’nde Dedekaya Kült Kompleksi ve İnkaya Mağarası, Kırtık Köyü’nde Ballıktaş Kaya Kompleksi, Dutluca Köyü’nde Deliktaş Kaya Sunağı ve Merdivenli Kaya, Taylıeli Köyü’nde Duvanlı (Dualı) Kaya, Karadere Köyü Bören Yaylası’nda Asarkaya, Hisarköy’de Hisarkale Kalıntıları ve Kaya Sunağı, Kuyumcu Köyü’nde Kaplan Sivrisi, Börezli Köyü’nde Fuğla Tepe, Ören Mahallesi’nde Yılanlı Tepe, Pelitköy dolaylarında ise Harman Kayası, Pekmez Tepe, Çamlık Tepe ve Dede Tepe olmak üzere 15’e yakın kaya sunağı bulunmakta.
24 Ekim 2020 Cumartesi günü Ayvalıklı araştırmacı-yazar Taylan Köken’in rehberliğinde, kardeşi Ünal Köken ve bu köşedeki 18 Haziran 2019 günlü yazımda tanıttığım koleksiyoner dostum Özkan Arıkantürk ile birlikte, sınırlı saatler arasında bu sunaklardan gezebileceğimiz kadarını keşfetmeye çıkıyoruz.
Dedekaya
Dedekaya'nın Karınca Deresi'ne inen merdivenleri
Burhaniye’nin 7 kilometre kadar güneydoğusundaki Karınca Deresi kenarında, meyilli bir konumu olan Dedekaya Kült Kompleksi ve derenin karşı tarafında İnkaya Mağarası bulunuyor. Dedekaya, doğal bir ana kaya kütlesi ile bağıntılı kütlelerdeki kanallar-çukurlar-urneler-arınma havuzu ve iki altar (sunak) kalıntısından oluşuyor. Karınca Deresi seviyesinde, büyük bir olasılıkla dereye inişi sağlayan, bugüne değin sağlıklı olarak gelebilmiş bir de merdiven bulunuyor. Bu merdivenin olası işlevinin yanı sıra, son zamanlarda Dedekaya yöresinde kırsal yerleşim izlerine de rastlandığından buranın, sadece sunak kültü değil, Adramytteion ile ilişkili kırsal güvenliği sağlayan bir karakol-yerleşim kompleksi olabileceği de düşünülüyor.
Dere yatağında ve çevrede pişmiş toprak kırıntıları bir hayli. Derenin karşı yamacında, bir nişi ve haznesi olduğunu okuduğumuz İnkaya mağarasına, yaşımız için yorucu bir yükseklikte olduğundan tırmanmıyoruz.
Deliktaş'tan görüntüler
Madra Dağı eteğinde yüksekçe bir yere kurulu olan Dutluca Köyü, Burhaniye’nin doğusunda ve 8 kilometre uzaklıkta. Deliktaş, orta kesimi kemer biçiminde oyuk olan, geniş bir kaya kütlesinden oluşuyor. Halk arasında dişiliği ve üremeyi simgelediği inancı yaygın olan Deliktaş’ın (bu niteliği hemen dibindeki bir çalıya bağlanan çaputlarla da kanıtlanıyor !), yan taraflarında alev çukurları ve arınma havuzları var. Köyün körfezi panoramik olarak seyreden bu noktasına belediyenin yaptırdığı “cafe”, covid-19 engeline takıldığından çaylanamıyoruz.
Köye tırmanan yolun solundaki Merdivenli Kaya’da doğal kaya blokları üzerinde, elle şekillendirildiği anlaşılan basamaklar var. Ovaya hakim görüş mesafesinden ötürü, zamanının bir gözetleme noktası olabilirmiş.
Sinan Dede Türbesi etrafındaki sürpriz selviler
Dutluca’ya 3 kilometre uzaklıktaki Kızıklı Köyü üzerinden dönüşe geçiyoruz. Köy sınırları içinde, Horasan Erenleri’nden olduğu sanılan Sinan Dede’nin türbesi bulunuyor. Türbenin etrafında, doğumları “1324-1369-1419-1559” tarihlenmiş, 450-700 yaşlarındaki Dört Selvi (Cupressus)günün sürprizi. Bugüne değin görebildiğimizce, en kalın gövdeli olan yüzlerce yıllık bu harika ağaçlara, çok daha uzun yaşamlar diliyoruz.
Dönüşümüz, bu köşede 19 Şubat 2018 tarihinde yer alan “Cami Duvarlarındaki Manzaralar-Resimler” başlıklı yazıma konu olan Şahinbey Köyü Camisi’ne bir kez daha uğrayarak sonlanıyor.
SAVAŞ SÖNMEZ
31 Ekim 2020, Ayvalık
KAYNAKÇA:
*Celal Tuna, Körfezdeki Işık Burhaniye, Burhaniye Belediyesi Kültür Yayını-9, Burhaniye, 2008
*Sema-İskender Azatoğlu, Assos’tan Ayvalık’a Doğa ve Kültür Rehberi, İzmir, Temmuz 2017
*Burhaniye Kaymakamlığı, Burhaniye Tanıtmalığı, 2003