Ankara Devlet Opera ve Balesi, 24 Mart 2018 tarihinde Giselle balesini sahneledi. Dünyada ve Türkiye’de de defalarca izleyicilerle buluşan bu balenin Türkiye’de ilk sahnelenişi 22 Ekim 1964 tarihinde, Jean Coralli (1779-1854) ve Jules Perrot (1810-1892)’nun koreografisinde Frederick Ashton’un (1904-1988) yaptığı düzenlemeler ile Ninette de Valois (1898-2001) tarafından Ankara’da gerçekleştirilmişti. Aynı bale, 1972-1973 Sezonu’nda Anton Dolin (1904-1983), 1978-1979 Sezonu’nda Yuri Grigorovich (1927- ), 1986-1987 Sezonu’nda Evinç Sunal- Güloya Aruoba, 1997-1998 Sezonunda (Coralli-Perrot-Polyakov koreografisi) Rino Pedrazzini, 2008-2009 Sezonu’nda Zeynep Sunal tarafından Ankara izleyicilerine sunulmuştu. (Çıkıgil, 2008-2009 Sezonu ADOB Yayınları 17). (2008-2009 Sezonu’ndaki Giselle’de 9 Nisan 2009 tarihinde Küba Ulusal Balesi’nden Viengsay Valdés (Giselle) ile Elier Bourzac (Albrecht) konuk bale sanatçıları olarak dans etmişlerdi).
Balenin dünyada ilk sahnelenişi ise 28 Haziran 1841 tarihinde Paris Operası’nda sergilenir (Kirstein 150). Romantik Akım’ın kendini balede de gösterdiği 19.Yüzyılda artık Neo-Klasik kurallar geçerliliğini kaybetmiş, şairler, besteciler, ressamlar, dansçılar, sahne sanatçıları kendilerini kanıtlamak ve özgürlüklerini yaşamak için yeni arayışlara girmişler, yeni konularla ilgilenmeye başlamışlardı.
Bale sanatında ise Giselle balesi, Romantik Akımı en etkileyici şekliyle yansıtır. Balenin konusu Yunan Mitolojisinden alınmamıştır. Balede kahramanlık temaları işlenmez. İki Perde’lik balede hem kırsal kesime gidiş hem de doğa üstü dünyaya kaçış vardır. Doğa ve doğa üstü, zıtlıklarıyla sahnede görülmektedir. 1830 lardaki bale eserleri için efsaneler artık Antik Yunan’dan Olympos Dağı’ndaki tanrılara ait değildi. Şimdi ilgi alanına periler, hortlaklar, hayatletler, “Willi” ler girmekteydiler (Çıkıgil, 1997-1998 Sezonu ADOB Yayınları 4).
Giselle balesinin “Willi” leri de bu romantik akıma uyularak yaratılmıştı. Eserin libretto yazarlarından Fransız şair, oyun yazarı, romancı, eleştirmen Théophile Gautier (1811-1872), Alman şair Heinrich Heine’nin (1797-1856) De l’Allemagne eserini okurken “Willi”lere ait bir kısım onu etkilemişti (Beaumont 46). Aynı şekilde profesyonel libretto yazarı ve oyun yazarı olan Vernoy de St.Georges (1799-1875) da Victor Hugo’nun (1802-1885) Les Orientales eserindeki Fantômes şiirindeki bir balo salonunda bütün gece dans etmek üzere lanetlenmiş dansçılardan etkilenmişti (Kirstein 151). Gautier ve St.George’a Fransız koreograf Jean Coralli (1779-1854) de katılınca Giselle öyküsü meydana çıkmıştı (Koegler 221).
28 Haziran 1841 tarihinin Giselle’i de koreograflar Jules Perrot ve Jean Coralli’yi ve besteci Adolphe Adam’ı (1803-1856) etkilemiş olan Carlotta Grisi (1819-1899) idi (Aynı zamanda Théophile Gautier de Grisi’ye aşıktı) (Lawson 62).
Bale tarihinin en ünlü tarihi Giselle’leri arasında Karsavina (1885-1978), Spessivtseva (1895-1991), Ulanova (1910-1998), Fonteyn (1919-1991), Makarova (1940- ) gibi dansçılar bulunmaktadır. Ülkemizde sahnelenen Giselle balelerinde Devlet Sanatçısı Meriç Sümen’in yorumu unutulmaz bir yorumdur ve bu yorumu ile Meriç Sümen Rus sahnelerinde de büyük bir başarıyla ve beğeni toplayarak Giselle’i görüntüye getirmiştir.
24 Mart 2018 tarihinde ADOB’un sahnelediği Giselle balesini ünlü Türk bale sanatçıları Evinç ve Hüsnü Sunal’ın kızları Zeynep Sunal Öngün 10 yıl sonra tekrar sahneye koydu (10 yıl önce de Zeynep Sunal bu baleyi sahneye koymuştu). Zeynep Sunal, Coralli-Perrot koreografisi üzerine çalışarak baleyi yeniden izleyicilerle buluşturdu. 24 Mart gecesi orkestrayı Bujor Hoinic yönetti. Dekor tasarımı, Adnan Öngün, Kostüm tasarımı Gazal Erten tarafından gerçekleştirilmiş. Işık, Fuat Gök’e ,Video Yapım, Ali Karaköse’ye ait.
Bu eserin ortaya çıkmasındaki diğer görevliler arasında,
Repetitörler: Hakan Odabaşı, Almula Özlem, Bahri Gürcan, Sanem Hiçyılmaz, Özge Bahardoğan, Sevim Başol, Koreografi Asistanı ve Repetitör: Özge Ay, Bale Notatörü: Aslı Öngören, Kondüvit: Işınsu Yapıcı yer almaktalar.
10 yıl önce (2008-2009 Sezonu’nda) bu baleyi sahneye koyan, kendi de bir zamanlar Giselle rolünü canlandırmış olan Zeynep Sunal’ın kız kardeşi Ayşem Sunal da Giselle’i defalarca büyük başarıyla görüntüye getirmiş (Şu anda İstanbul Devlet Opera ve Balesi Baş Koreografı)
Zeynep Sunal Öngün 2017-2018 Sezonu Giselle’ini de etkileyici bir şekilde yeniden izleyicilerle buluşturdu. 2 Perde’lik balede en çok dikkati çeken ve balenin en başarılı bölümleri topluluk danslarıydı. Hem 1.Perde’de hem 2. Perde’de bütün dansçılar bir arada hiçbir aksama göstermeden, kargaşaya yol açmadan dans ettiler. 1.Perde’de bazen dansçıların kenarlarda veya sahnenin arka kısmında oturmaları ve dans edenleri izlemeleri gerekiyor. Dansçılar otururlarken bile birbirleriyle iletişim halindeydiler ve dans edenleri dikkatle izliyorlardı. 2.Perde’de “Willi”ler daha danslarının ortasında izleyicileri etkileyerek alkış topladılar. Dansçıların parmak ucu hareketleri, kolları, elleri (sanki bütün dansçıların elleri aynıymış gibi), başları aynı anda izlenmekteydiler ve müziğin gerçekten hakkını vererek bir bütünlük görüntüye getirdiler. Bu sahne büyük bir titizlik isteyen sahnedir ve hiçbir aksamayı kaldırmaz.
Giselle rolünde daha önce de bu rolü canlandırmış olan Özge Başaran, kendinden çok daha emin, dans adımlarına çok daha hakim, vücudunu daha kontrollü bir şekilde kullanarak balenin Hamlet’i olan bu rolü etkileyici bir şekilde görüntüye getirdi.
Dönme hareketleriinden sonra bir anlık müziği de iyice kullanark pozisyonlarını tutuşu, arabesque hareketlerindeki çizgisi (ki bu balede arabesque hareketi bütün dansçılar tarafından çok tekrarlanır), parmak ucu hareketleri (özellikle bourrée leri), zıplamalı hareketleri hem temiz hem berrak bir şekilde sergilendi.
Giselle rolünde dansçı hem rahat görünmek hem de teknik olarak çok güçlü olmak zorundadır ama gücünü kesinlikle hissettirmemelidir. Hele 2.Perde’de bir “Willi” olarak hiçbir ağırlığı olmamalıdır ki bunu başarmak kolay değildir. Ancak, Özge Başaran kusursuz bir teknik, iyice olgunlaşmış bir dansçılık ve yorum sergiledi. Giselle karakterinin canlandırılması da iyi bir oyunculuk gerektirir ki Özge Başaran oyunculuğunu da kanıtladı. Canlı, dans etmesini tutku haline getirmiş, zaman zaman ürkek, narin bir köylü kızı Giselle birdenbire aşık bir kıza dönüşüyor, sonra da büyük bir düş kırıklığı geçirerek “Willi”ler dünyasına geçiyor. “Willi” olarak da belki doğa üstü durgun bir yaratıktır ama bu”Willi” henüz doğa ile ilşkisini kesmemiştir. Albrecht’i korumak ve kurtarmak ister. Bir bakıma Giselle bilinenin aksine cesur bir karakterdir. Annesinin bütün ikazlarına rağmen alabildiğine dans eder, “Willi”ler Kraliçesi Myrtha’nın emirlerine rağmen Albrecht’i korur. Özge Başaran, Giselle’in bu yanını da başarıyla görüntüye getirdi.
Albrecht rolünde Eren Keleş teknik bakımdan başarılıydı, herketleri temizdi. Ancak, anlaşılamayan bir nedenle rolüne uzak bir yorumla dans etti ki Eren Keleş’in yorumları, oyunculuğu ve dansçılığı her zaman başarılıdır. Eren Keleş, sanatçılığını çoktan kanıtlamış bir dansçıdır.
Bu temsilde köy pas de deux de Sultan Menteşe ve Kadir Okurer bir çift ikiz gibi dans ettiler. Birbirlerini her bakımdan tamamlayan bir çift olarak canlı bir dans sergilediler. Her iki dansçı da teknik bakımdan çok sağlam iki dansçı.
(Sultan Menteşe, 2012 yılında, Ankara Devlet Konservatuvarı’nda daha Lise 2 öğrencisi iken, Almati’de düzenlenen 3. Orleau Bale Okulları Yarışması’nda Güldünya Tören anısına düzenlenen “Öldürülmüş Kadınların Anısına” balesindeki dansıyla üçüncü olmuştu)
Her iki dansçı da, hem solo danslarında hem ikili danslarda hiçbir aksama göstermeden, müziğin hakkını tam olarak vererek (ki bu pas de deux Alman besteci Franz Bürgmüller’e (1806-1874) aittir) dans ettiler. Sultan Menteşe’nin parmak ucu hareketleri çok güçlü. Sağlam adımlarla dans ederken vücudunun üst kısmı, kolları, ve başı gayet rahat ve hiçbir gerginlik, kasılma yansıtmıyor. Kadir Okurer, zıplamalı ve dönmeli hareketlerinde artık daha kontröllü ve gücünü dengeleyerek hareketlerini sergiliyor. “Willi” lerin Kraliçesi Myrtha rolünde Özge Onat, 2 “Willi” de Sanem Subaygil ve Ezgi Odabaşı hareketlerinde gerçekten başarılıydılar ve müziği izlerken hiçbir aksama göstermediler. Ozge Onat’ın arabesque hareketleri dengeli ve sağlamdı.
1.Perde’de “Mim Sahneleri” de önemlidir. Bu sahnelerde mimik ve jestlerle olaylar müzik diliyle birlikte anlatılır, sorular sorulur, şaşkınlıklar, sevinçler belirtilir. Anne Berthe rolünde Ömür Uyanık (ki bu rolü daha önce de canlandırmıştı) bu temsilde kendini kaybederek oynadı. Selama çıktığı zaman bile göz yaşlarını tutamıyordu. Hilarion rolünde Emre Güler ( o da bu rolü daha önce de canlandırmıştı) bu yorumunda daha başarılıydı. Hilarion, aslında kötü niyetli, hınzır bir köylü değildir. Giselle’i kaybetmek istemez. Bu nedenle gerçekleri araştırır. Albrecht’in köylü kılığında Giselle’e yaklaşmasını önlemek ister ve bu “köylü” nün aslını bulmak ister. Giselle’i korumak ister. Diğer köylüler nedense bu “köylü” Albrecht’i yadırgamazlar. Bu temsilde Bathilde’i canlandıran Defne Dinçer bütün köye ve etrafındakilere tepeden bakan bir yorum getirdi.
Onun dışındaki herkes, Courland Prensi bile ona göre değersiz insalar olmuştu ki Bathilde’in Giselle’e karşı yakın olması gerekir çünkü ona bir kolye verecektir ve bunu severek yapacaktır. Corland Perensi (Ertuğrul Bolat), Wilfred (Taner Oğuzhan) mim rollerinde başarılıydılar. Wilfred rolünde Taner Oğuzhan, Albrechte’e elinden geldiği kadar destek olmaya, onu uyarmaya çalıştıysa da Albrecht kendi kafasına göre hareket eder.
Bütün topluluğun büyük özveri ile çalışmış olduğunu kanıtlayan temsil gerçekten başarılıydı. Bu temsilde ışık kullanımı da eserin başarılı olmasını sağlamıştı. Bujor Hoinic’in yönettiği orkestra da uzun uzun alkışlandı. İzleyicilerin arasında yeni Genel Müdür Murat Karahan’ın bulunması ve temsil sonrası sahne arkasında sanatçıları tebrik etmesi de etkileyiciydi.
Büyük Tiyatro Binası’nın onarımı nedeniyle bu sezon erken bitecek. Giselle balesinin gelecek sezon da repertuvarda olması gerekiyor.
Bu başarılı temsil için hem dansçıları hem de bu balenin sahnelenmesinde rolü olan herkesi kutlamak gerekiyor.
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
26 Mart 2018
KAYNAKLAR
Beaumont, Cyril.
The Sadler’s Wells Ballet,
London: Wyman and Sons, 1946.
Çıkıgil, Necla.
“Giselle Balesi Üzerine”,
Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları, 1997-1998 Sezonu, Sayı:7, 4-5.
Çıkıgil, Necla.
“Giselle Balesi”,
Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2008-2009 Sezonu, Sayı:7, 4-5.
Kirstein, Lincoln.
Movement and Metaphor: Four Centuries of Ballet,
London: Pitman Publishers, 1971.
Koegler, Horst.
The Concise Oxford Dicitonary of Ballet,
London: Oxford University Press, 1977.
Lawson, Joan.
A History of Ballet and Its Makers
London: Dance Books, 1976.
