John Cranko'nun Romeo ve Juliet Balesi

John Cyril Cranko (1927 – 1973) Güney Afrikalı dünyaca ünlü bir koreograf. Cranko, bir turne sonrası uçakla Philadelphia’dan Stuttgart’a dönerken aldığı uyku ilacının alerji yapması nedeniyle nefessiz kalır. Bu durumdan dolayı uçak Dublin’e acil iniş yapar. Ancak, 46 yaşındaki Cranko kurtarılamaz. Kısa ömründe 23 yaşındayken Sadler’s Wells Tiyatro Balesi’nin 1950- 51 Sezonunda topluluğun koreografı olur. 1961 yılında İngiltere’den ayrılıp Almanya’ya gelir ve Stuttgart Balesi’nin yönetmeni olur. Bu toplulukta bale tarihinin ünlü dansçıları Marcia Haydée, Egon Madsen, Richard Cragun, Birgit Keil, ve Suzanne Hanke’nin ortaya çıkmalarını sağlar. Bu topluluk için 1962 yılında Romeo ve Juliet balesini yaratır. Önemli eserleri arasında 1965 yılında yarattığı Onegin, 1969 yılında yarattığı Hırçın Kız vardır (Cranko 1-3).

Cranko, Stuttgart Balesi ile çalışırken hem ünlü dansçıların yetişmesini sağlamış, hem çığır açan koreografik eserler ortaya çıkarmış ve “Stuttgart Bale Mucizesi”’nin yaratıcısı olmuş. Stuttgart Balesi’nin de dünyaca en ünlü bale topluluklarının arasında yer almasını sağlamıştır. 1968 -71 yılları arasında Bavyera Devlet Operası’nın da baş koreograflığını yapmıştır (Koegler 135). Alman Bale Tarihinde çok önemli bir yeri olan John Cranko’nun dünya bale tarihinde de koreograf ve eğitmen olarak önemi çok büyüktür.

2017 Bavyera Devlet Balesi’nin Münih şehrinde düzenlediği Bale Festivali (3-11 Nisan 2017) programında John Ctanko’nu Romeo ve Juliet balesi de yer almıştı. Aslında, Cranko ilk olarak Romeo ve Juliet balesini 26 Temmuz 1958 tarihinde La Scala Bale Topluluğu için yaratmıştı. Topluluk Venedik şehrinde bir açık hava tiyatrosunda dans etmişti (Romeo und Julia 3).

Balenin dekor tasarımını Nicola Benois yapmış, Juliet rolünde de henüz 21 yaşında olan Carla Fracci dans etmişti. Cranko baleyi yeniden gözden geçirip 1962 yılında Stuttgart Balesi için yeniden yarattı (The Ballet Bag 1).

İngiltere Kraliyet Balesi ve Türk Balesi’nin kurucusu Dame Ninette de Valois, Step by Step kitabında John Cranko ‘nun zekasını, komedi anlayışını, traji-komik yeteneğini över, onun canlı ve girişimci ruhunu takdir ettiğini belirtir ki bu yönleri Cranko ‘nun koreografik çalışmalarında ortaya çıkmıştır (Valois 190).

John Cranko, Prokofiev müziği kullanarak Romeo ve Juliet balesini yarattığı zaman arkasında ünlü Rus koreograf Lavrovsky’nin 1940 yılında Kirov Tiyatrosu için yarattığı Romeo ve Juliet vardı (Koegler 448). Lavrovsky’nin Romeo ve Juliet’i 1938 yılında ilk olarak Brno, o zamanki Çekoslovakya’da sahnelenmişti ama bale tarihinde hep 1940 yılı Lavrovsky’nin ilk Roemo ve Juliet’i olarak geçer (Koegler 447).

Lavrovsky besteci Prokofiev ile bale üzerine çalışırken Shakespeare’in Romeo ve Juliet oyununu birlikte iyice incelemişlerdi. Prokofiev’in bestesi müzik diliyle bu ölümsüz trajediyi, olayları, Verona halkını, Capulet ve Montague ailelerini, iki ailenin biribirlerine olan düşmanlığını, karakterleri Shakespeare’in sözcükleri olmadan en ince ayrıntıları ile canlandırır.

Her ne kadar Prokofiev, Shakeaspeare’in oyununa iyice sadık kalmışsa da trajedinin sonunda Romeo ve Juliet’in ölümlerine dayanamaz ve esere bir mutlu son vermek ister. Lavrovsky böyle bir yorumu kabul etmemiştir ama Prokofiev’in mutlu sonla biten Romeo ve Juliet’ i de vardır. Birçok koreograf Shakesapeare’in oyununu olduğu gibi bale diline çevirmişlerdir (bazı ufak tefek değişiklikler dışında).

Cranko, Shakespeare’in oyununu en ince ayrıntılarıyla anlatan Prokofiev bestesini koreografik çalışmasında özenerek kullanmış. Müzik ve bale dilini iyice birbirine kaynaştırmış, olayların akışını, karakterlerin portrelerini bir Shakeaspeare oyunu gibi görüntüye getirmiştir.

10 Nisan 2017 tarihindeki Bavyera Devlet Balesi’nin sahnelediği Romeo ve Juliet gerçekten bir Shakespeare trajedisiydi. Cranko, Verona’yı küçük bir İtalyan kasabası olarak yansıtmış. Bu kasabada soylular da var, kasaba halkı da var. Böyle küçük bir alanda da Capuletler ve Montagueler devamlı birbirlerine sataşma durumunda oluyorlar. Bu kasabada, kırsal kesim kutlamaları yapılıyor; pazar yerinde kavgalar çıkınca sebzeler, meyvalar havalarda uçuşuyorlar. Burada bir ilginç durum da görüntüye geliyor. Kasaba halkı meyvaları ve sebzeleri kavgalarında kullanırlarken, Verona’nın ileri gelenleri kılıçlarla birbirlerine saldırıyorlar.

Bu küçük kasabanın dekorunda köprüler, kemerler kullanılmış. Köprülerin altından bir küçük nehircik de akıp gidiyor. Bu görüntü sahnenin arka planında olduğu için dans alanı için bir engel yaratmıyor. Köprülerin üzerinde kasabalılar var. Hatta bale ilk başladığı zaman, Romeo’nun platonik aşkı Rosalinde (Program Kitapçığındaki yazılışı) (Shakespeare’in oyunundaki Rosaline karakteri sahneye gelmez) köprünün üzerinde salına salına dolaşmaktadır, arkası izleyicilere dönüktür. Sahnenin aşağı kısmındaki Romeo için ulaşılamaz bir sevgilidir. Romeo uzaktaki sevgilisine hayran hayran bakmaktadır.

Cranko Shakespeare’in oyunundaki halk ve Verona’yı yönetenler arsındaki simetriyi de baleye getirmiştir. Verona Dükü (Shakespeare’in oyununda Escalus, Verona Prensi) dengeleri sağlar ama Tybalt Mercutio’yu öldürdüğü zaman bozulan dengeler sahnede bir boşluk yaratır.

Tybalt bir köşede kalır. Diğer bir köşede de Mercutio’nun cansız bedeni başında bir küme oluşturmuş kalabalık vardır. Tybalt, Romeo’yu beklemektedir.

Cranko, sahnenin arka planındaki köprüyü kasaba meydanında olan biteni yankılayan bir şekilde kullanmış. Köprü yalnızca bir dekor ögesi değil. Meydanda neşeli bir durum varsa, köprüdekiler de neşeleniyorlar. Ancak, meydandakiler kavgaya tutuşunca, köprüdekiler de kavga ediyorlar. Bu arada kılıçlar ortaya çıkınca, kılıçların sesleri Prokofiev’in müziğini yansıtıyorlar ki bu her koreografik çalışmada görülen bir durum değil. Cranko kılıçlara bile bir koreografik düzenleme yapmış.

Cranko, Shakespeare oyununda olmayan (birçok koreografın da balede kullandığı) üç çingeneyi baleye getirmiş. Capuletlerin giysileri koyu renkli; Montagueler kırmızılar içinde. Verona Prensi iyice yaşlı ve sahneye tahtırevan ile getiriliyor.

Balo Sahnesi’nde “Yastık” lar kullanılmış. Erkek dansçılar yastıkları eşlerinin onüne atıp yastıklar üzerinde diz çöküyorlar. Kadınlar da aynısını yapıyorlar. Bu hareketler Prokofiev müziğini değerlendirerek sergileniyorlar.

Ortaçağ’ın kasvetli havası, balodaki davetlilerin hareketleri, dansların ağır temposu, abartılı balo kostümleriye görüntüye geliyor. Bu kasvetli havanın içinde çiçeği burnunda Juliet iyice dikkat çekiyor.

Balodan hemen önce daha Dadısı ile matrak bir şekilde oynarken (bu Juliet dadısının sırtına bile biniyor) Anne Capulet gelip ona balo elbisesini gösterince Juliet birdenbire değişik bir heyecan yaşıyor. Hem müzik hem bale hareketleri bu değişikliği yansıtıyor. Balo elbisesi, onun için hem çok güzel hem birdenbire artık çocuk olmadığını hatırlatan bir sahne ögesi.

10 Nisan 2017 tarihindeki temsilde Juliet’i Maria Shirinkina, Romeo’yu Vladimir Shklyarov canlandırdılar (Bu iki dansçı gerçek hayatta da evliler ve bir çocukları var)

Maria Shrinkina’nın özellikle kollarının zarif bir şekilde hareket edişi dikkati çekiyordu. Romeo ile olan ikili danslarda hem Cranko’nu koreografisi hem bu çiftin dansçılıkları şiir gibi bir görüntü yaratıyordu (bale tarihinde birçok efsaneleşmiş Romeo ve Juliet çiftleri vardır ama bu genç çift de bu efsaneler arasına girebilecek nitelikte).

Cranko’nun ikili dansları gerçekten çok etkileyici hareketlerden oluşuyor ve hareketler hiçbir kesinti, bölünme göstermeksizin akıcı bir şekilde birbirlerinin içine geçiveriyor. Hem Maria Shrinkina hem Vladimir Shklyarov çok kuvvetli bir tekniğe sahip ama hareketleri, ikili dansları yumuşak, ince ve tertemiz. Romeo’nun Juliet’i havaya kaldırması, Juliet’in havadaki bir hareketten diğer bir harekete geçişi, yere inişi, dönmeleri, tekrar havaya kaldırılışı Prokofiev müziğinin ve bu arada Shakespeare oyununun da başarılı yorumlarını görüntüye getiriyor. Juliet’in “arabesque” pozisyonlarındaki çizgisi, başı, kolları çok etkileyici. Her iki dansçının da zıplamalı hareketleri nefes kesici.

Prokofiev müziğini bu kadar iyi işleyen bir koreograf çok az bulunur. Günümüzde birçok koreograf Romeo ve Juliet balesi üzerine çalışıyorlar. Onalar da esere yeni boyutlar getiriyorlar ama bazı koreografların müziği bale hareketlerine dönüştürmesi olağanüstü bir çalışmayı yansıtıyor.

Aslında Shakespeare’in Romeo ve Juliet karakterleri, Prokofiev’in onları anlatan müziği, koreografın hareketleri düzenleyişi ve Romeo’yu ve Juliet’i canlandıran dansçıların müziği yorumlayışları hep bir arada Shakespeare oyununa yeni bir boyut getiriyorlar ve sayısız Romeo ve Juliet yorumları arasında belleklerden silinmeyecek görüntüler yaratıyorlar.

10 Nisan 2017 temsilinde, Bavyera Devlet Balesi dansçıları, şef Robertas Ṥervenikas’ın yönettiği orkestranın eşliğinde, Maria Shirinkina’nın Juliet’i, Vladimir Shylyarov’un Romeo’suyla ve Cranko’nun koreografisiyle bale dilinde olağanüstü bir Shakespeare yorumu yaratarak etkileyici bir Romeo ve Juliet görüntüye getirdiler.