Alman besteci Ludwig van Beethoven, 17 Aralık 1770 tarihinde Bonn şehrinde dünyaya gelmiş, 26 Mart 1827 de Viyana’da ölmüş (Koegler 62). Müzik dünyası, 2020 yılını “Beethoven’in 250. Doğum Yılı” olarak kutlamaya başladı. Senfonileriyle, konçertolarıyla, sonatlarıyla tanınan Beethoven’in iki de bale eseri var. 6 Mart 1791 tarihinde Bonn Redoutensaal’da sahnelenen, aristokrat portrelerinden oluşan Ritterballet çok bilinen bir balesi değildir (Koegler 443). Diğer bale eseri, 2 Perdelik Prometheus’un Yaratıkları (Die Geschöpfe des Prometheus) balesidir. 28 Mart 1801 de Viyena’da Burg Tiyatrosu’nda sahnelenen alegorik balenin koreografı Salvatore Viganò’dur (1769-1821) (Koegler 136). Prometheus’un Yaratıkları Balesi sahnelendiği zaman Joseph Haydn (1732-1809) da eser hakkında görüş belirtmiş, bale 1801-1802 Sezonu’nda 30 defa oynanmıştır (Forbes 273).
Kendi de besteler yapan Viganò daha sonraları bu baleyi kendi müziklerini kullanarak 1813 yılında Milano’da La Scala’da yeniden sahneler ve bu sahnelenişte Beethoven’in müziklerinden yalnızca 4 bölümünü kullanır (Koegler 136).
Beethoven bale müziği bestecisi olarak tanınmasa da müzikleri defalarca birçok koreograf tarafından bale eserlerinde kullanılmıştır. Bunlara bazı seçilmiş örnekler verilebilir:
1829 yılında, André Jean-Jacques Deshayes (1777-1846) adlı Fransız dansçı ve koreograf, Londra’da Beethoven’in 6. Senfonisi’ni kullanarak bir bale sahneler (Koegler 155). 1923 yılında, Fyodor Vasilievich Lopukhov (1886-1973) Beethoven’in 4.Senfonisi’nden Dance Symphony (Dans Senfonisi) adlı bir bale yaratır (Koegler 332). Ünlü koreograf Léonide Massine (1896-1979), 1938 yılında Beethoven’in 7. Senfonisi ‘ni baleleştirir ki bu senfoni için Wagner (1813-1883) “dansın tanrılaştırılması” demiştir. Yine Massine, 1944 yılında da bu sefer Beethoven’in “Ay Işığı Sonatı” nı kullanarak bir bale ortaya çıkarır. 1952 yılında, Antony Tudor (1908-1987), Beethoven’in Egmont, Coriolanus, Leonora III uvertürlerini kullanarak La Gloire (Şan) adlı bir baleyi New York Şehir Balesi için sahneler (Koegler 537).
1964 yılında, Maurice Béjart (1927-2007) Beethoven’in 9. Senfonisi’nden bir bale yaratmıştır. 2015 yılında aynı bale bu sefer bir buz pateni balesi olarak (80 dansçı, 90 müzisyen, 80 koro sanatçısı bir arada ) Lozan’da Malley Buz Pateni Sahası’nda değişik bir gösteri olarak sergilenmiştir (Laird 1).
Beethoven’in 9.Senfonisi’nin dans dilinde yeniden algılamak belki de olanak dışı gibi görülebilir ama 8 Kasım 2019 tarihinde ProArteDanza topluluğu Toronto’da The 9th! adlı bir dans gösterisiyle senfoninin ”özgürlük” temasını yeni bir boyutla izleyicilere sunmuş. İlginç olan durum ise 9 Kasım 1989 tarihinde Berlin Duvarı yıkılır ve bunu takiben 1989 un Noel Günü’nde Beethoven’in 9.Senfonisi Doğu Berlin “Konzerthaus” da çalınır. Orkestrada dünyanın her tarafından müzisyenler yer almıştır ve orkestrayı Leonard Bernstein (1918-1990) yönetmiş, senfoninin ünlü “Neşeye Övgü” kısmını “Özgürlüğe Övgü (“Freude” den “Freiheit”a) olarak değiştirmiştir. Beethoven’in 9.Senfonisi bu konserden sonra hep “özgürlük” temasını çağrıştırmıştır. ProArteDanza topluğunun sunduğu The 9th! adlı eserin koreografisini de Roberto Campenalla ve Robert Glumbeck yapmışlardır (Parr 1-2).
2020 deki Beethoven Baleleri arasında ilginç çalışmalar göze çarpacak:
Hollanda Ulusal Bale Topluluğu, 2020 Hollanda Festivali’nde Beethoven adlı çalışmayı sergileyecek. Bir zamanlar ünlü koreograf George Balanchine (1904-1983), Beethoven müziğine koreografi yapılamaz diye düşünmüştü. Ancak, koreograflar defalarca değişik Beethoven müzikleriyle çarpıcı baleler yaratmışlardır. 2020 de de Beethoven’i bale diliyle anmak üzere ilginç koreografik çalışmalar geliştirmişlerdir.
Hollanda Festivali’nde sergilenecek olan Beethoven’de üç ünlü Beethoven eseri bale olarak izleyicilerle buluşacak. Ünlü koreograf Hans van Manen (1932- ), 1971 yılnda Beethoven ‘in Grosse Fuge balesini yaratmış, bale defalarca sahnelenmişti. 2020 yılında Hollanda Festivali’nde eser yeniden izleyicileri büyüleyecek. Toer Van Schayk (1936- ), 1986 yılında Beethoven’in 7. Senfonisi’ni bale diline dönüştürmüştü ve bu bale ödül kazanmıştı. 2020 de de Hollanda Festivali’nde yerini alacak. Beethoven’in 1801 yılında bale olarak bestelediği Prometheus’un Yaratıkları bu sefer Hollanda Festivali için 3 genç koreograf, Wubkje Kuindersma, Ernst Meisner, ve Remi Wörtmeyer tarafından ele alınacak (Dutch Ballet Presents Beethoven 1-2).
2020 Beethoven kutlamaları arasında Les Grand Ballets Canadiens de Montréal iki bale ile Beethoven’i anacak. Garrett Smith, 5. Senfoni’yi kullanarak bir bale yaratacak. Uwe Scholz (1958-2004) ün balesi 7. Senfoni tekrarlanacak. 19 -23 Şubat 2020 tarihleri arasında baleler izlenebilecek (Performances 19/20 Season, Dancing Beethoven 1).
Beethoven müzikleri kullanılarak yaratılan bale eserleri Türkiye’de de izleyicilerle buluşmuştu. Antalya Devlet Opera ve Balesi, 23 Şubat 2013 tarihinde Umut balesini sergilediği zaman Beethoven’in 7. Senfonisi’nin 2. Bölümü ile 9. Senfoni’nin müzikleri kullanılarak “umut” temalı bir eser yaratılmıştı. Eserin koreografisini Makedonyalı Risima Risimkin yapmıştı. (Opera Bale Gazetesi 3).
7. Senfoni, koreografların hep ilgisini çekmiş. Beethoven’in 7. Senfonisi kullanılarak Uwe Scholz’un yarattığı 7.Senfoni balesi Ankara Devlet Opera ve Balesi tarafından da 1997-1998 Sezonu’nda sahnelenmişti. Senfonilerle Dans adlı programda 3 bale yer almıştı.
Bu 3 bale (Schubert, Bitmemiş Senfoni, Binnaz Aydan koreografisiyle, Ravel, Bolero, Uğur Seyrek koreografisiyle, ve Beethoven, 7.Senfoni, Uwe Scholz koreografisiyle) Senfonilerle Dans’ı oluşturarak 1998 Ocak ayında (10,15,17,22 –özel temsil-,28 Ocak tarihlerinde) izleyicilerle buluşmuştu (ADOB Yayınları, Senfonilerle Dans Program Kitapçığı, 1997-1998 Sezonu, 1-52).
ADOB, 1998 yılında Senfonilerle Dans balesini Almanya’ya da götürmüştü. 17 – 29 Haziran 1998 tarihleri arasında Almanya’nın Köln, Mainz, Münster gibi şehirlerinde sergilenen bale beğeni toplamış, 1 Temmuz 1998 de de Türkiye’de Aspendos izleyicileriyle buluşmuştu (Berkman 27). Almanya Turnesi’nin başarı haberleri basında yer almış, hem Almanya’da hem Türkiye’de dansçıların başarıları okuyucularla paylaşılmıştı (Kahramankaptan 14). Senfonilerle Dans 2001 yılında Macaristan’a da gitmişti (Köküöz 10).
Senfonilerle Dans programındaki 3 balede de dansçılar gerçekten hem sağlam teknik hem başarılı dansçılık sergilemişlerdi. Beethoven’in 7. Senfonisi’ni kullanarak Uwe Scholz’un Türk dansçılarıyla yarattığı balede hem Uwe Scholz’un koreografisi hem dansçıların bu koregrafiye uyumu dikkat çekiciydi. Beethoven’in 7.Senfonisi de bale diliyle ulaştığı yeni bir boyutta izleyicilerle buluşmuş oluyordu.
Beethoven’in bale müziği olarak bestelediği Prometheus’un Yaratıkları sahnelendiği zaman dönemin yaygın olan (ballet d’action) konulu balelere de örnek oluyordu. Koreograf Vigano da bu tip baleler yaratmaktaydı. Beethoven, bu eserinde aynı zamanda 18. Yüzyıl neo-klasik Antik Yunan hayranlığı (özellikle Yunan mitolojisi) ve yine o dönemin” insanın yüceliği” ne verdiği önemi de yansıtıyordu. Bu alegorik çalışma belki de Beethoven’in “yücelik” kavramını da müzik ve dans diliyle görüntüye getiriyordu (Holden 644)
2020 yılında, Beethoven’in besteleri bale müziği olarak kullanıldığı zaman, bale sanatındaki gelişmeler de görülecek, değişen teknik çalışmalar fark edilecek, koreografların bale sanatına olan yenilikçi yaklaşımları, Beethoven müziğine getirdikleri 21.Yüzyıl yorumları izleyicileri etkileyecek.
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
4 Ocak 2020, Ankara
KAYNAKLAR
Berkman, Bülent, “Almanya Çıkarması”, Milliyet, 28 Haziran 1998, 27.
Forbes, Elliot, editör, Thayer’s Life of Beethoven, Princeton, New Jersey: Princeton University Press,1967.
Holden, David, “The Riddle of Beethoven’s ‘Eroica’”, The Massachusetts Review, 3,4 (Summer, 1962), 635-653.
(https://www.jstor.org/stable/25086894) (Kullanım Tarihi: 17.12.2019).
Kahramankaptan, Şefik, “ADOB’un Başarılı Almanya Turnesi”, Milliyet, “Kültür”,
5 Temmuz 1998, 14.
Koegler, Horst, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University
Press, 1977:
Köküöz, Nur, “Türk Balesi’ne Demir Alkışlar”, Hürriyet, 7 Nisan 2001, 10.
Laird, Michèle, “Béjart’s Ballet Performs Beethoven’s Ninth in an Ice Rink”,
SWI swissinfo.ch, 1-4.
Parr, Jennifer, “Beethoven, the Berlin Wall- and ProArteDanza’s Message of Hope”,
Music Toronto, 14 Kasım 2019, 1-5.
(https://www.thewholenote.com/index.php/newsroom/blog/general-music/29612-
Beethoven-the-berlin-wall-and-proartedanza-s-message-of-hope)
(Kullanım Tarihi: 2.01.2020).
Dutch Ballet Presents Beethoven, 1-3.
(https://www.operaballet.nl/en/ballet/2019-2020/show/beethoven)
(Kullanım Tarihi: 19.12.2019).
“Çağdaş Dans Sanatının Başarılı Örneği: Umut Balesi”,Opera Bale Gazetesi, Sayı 17,
Ocak – Şubat 2013, 1-4.
Performances, 2019-2020 Season, Dancing Beethoven, Les Grands Ballets Canadiens de
Montréal, 1.
(https://grandsballets.com/en/performances/detail/dancing-beethoven)
(Kullanım Tarihi: 17.12.2019).
Senfonilerle Dans Program Kitapçığı, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürüğü Yayınları,
1997-1998 Sezonu, 1-52.