Philippine Bausch 27 Temmuz 1940 'da doğmuş, 30 Haziran 2009' da ölmüş. Pina kardeşleri ile bir otelin restoranını işleten ailesine yardım ederken, restorana gelen giden müşterileri izleme olanağı bulur. Daha küçük bir çocuk iken kuvvetli bir gözlemcidir. İçinde bulunduğu mekândaki masalar, iskemleler, insanların mutlulukları, hüzünleri, birbirleriyle olan çatışmaları Pina’nın ilerde kullanacağı malzemelerdir. Bu deneyimlerine sonraları çıkan II.Dünya Savaşı’nın yarattığı korku, endişe, ümitsizlik, güvensizlik duyguları da eklenince Pina Bausch’un Dans Tiyatrosu’nun yapı taşları oluşmuş olur.
Pina doğduğu şehir Solingen’de bir çocuk balesine katılır. 14 yaşında Essen şehrinde Kurt Jooss’un Folkwang Okulu’na gittiği zaman Kurt Jooss ile çalışmaya başlar. Kurt Jooss, savaş öncesi ve sonrası Alman Modern Dans Akımı’nı benimsemiş ünlü bir koreograf ve eğitmendir. Almanya’daki Modern Dans Akımı, klasik balenin katı kurallarından sıyrılmıştır ama Kurt Jooss balenin temel kurallarına bağlı olarak modern dans çalışmaları yaratır. Pina Bausch, Kurt Jooss’un yanında hem temiz ve oturmuş bir dans eğitimi alır hem de yaratıcı bir anlatım tekniği elde eder. Kurt Jooss’un okulunda opera, müzik, dram, heykel, resim, fotoğraf, tasarım çalışmaları da vardır. Bu eğitim, Pina Bausch’a eserlerinde kullanacağı çok önemli kaynakları verir. 1958 yılında Pina Bausch’a Folkwang Başarı Ödülü (Folkwang Leistungspreis) verilir. Bunun yanında Alman Akademik Değişim Hizmeti (Deutschen Akademischen Austauschdienst)(DAAD) bursunu da elde edince, New York Juilliard Müzik Okulu’nda eğitimini sürdürür.
New York, Pina Bausch için olağanüstü dans eğitimi sağlayan bir şehirdir. Burada, George Balanchine klasik baleyi yeniden yaratmaktadır. Pina’nın eğitimcileri arasında Antony Tudor, José Limon, ve Martha Graham Topluluğundan Alfredo Corvino ve Margret Craske vardır. New York deneyimleri, Pina’nın çok yönlü bir dansçı olmasını sağlar. Müzik olarak klasik müziğin yanında caz dan da zevk alır. Dans olarak klasik bale ile birlikte modern dansı da yaşar.
Kurt Jooss onu Essen’e çağırdığı zaman yoğun bir dans ve sahne birikimi ile Folkwang Bale Topluluğu’na katılır, Jooss’a yeni baleler yaratmasında yardım eder ve kendi koreografik çalışmalarını da yapar ve yarattığı eserler ödüller bile alır.
1973 yılında Wuppertal Tiyatroları yönetmeni Arno Wüstenhöfer, Pina’yı Wuppertal Bale Topluluğu’nun başına getirir. Sonraları topluluğun adı Wuppertal Dans Tiyatrosu (Tanztheater Wuppertal) olur.
“Dans tiyatrosu” deyimini 1920 ' lerde Rudolf von Laban kullanmıştır. Dans tiyatrosunda rutin bale çalışmalarından çıkılır, daha özgür bir yaklaşımla koreograf anlatmak istediklerini görüntüye getirir ki bu konuda Pina Bausch olağanüstü bir yetenek sergiler (Servos 45).
Pina Bausch, 1980 lerde “Şehir çalışmaları”’na başlar ve Roma, Palermo, Los Angeles, Hong Kong, Tokyo, Lisbon, Budapeşte, Madrid, Sao Paulo, Mexico City, İstanbul gibi şehirleri ziyaret eder, o şehirleri yaşar, iyice gözlemler ve dans diliyle bu şehirleri sahnede yeniden yaşatır (Stegmann 4).
Türk izleyicisi, Pina Bausch ile 1998' de Uluslararası İstanbul Tiyatro Fesitvali’nde buluşur. Bu festivale, Pina Bausch 1997' de yarattığı “Cam Temizleyicisi” (“Der Fensterputzer “) ile katılır. Bu çalışmasında, Pina Bausch Hong Kong şehrini Çin temalarıyla, Hong Kong’un simgesi güllerle danslaştırırken modern yaşamın bireyler üzerine yaptığı baskıları, kadın-erkek ilişkilerinin acımasız, hoşgörüsüz, yönlerini de sahneye getirir. 2000 yılında, 1998 'de Lizbon şehri için yaratılmış olan “Ateş Mazurkası” (“Masurca Fogo”) tekrar İstanbul Tiyatro Festivali’ne katılır (Kongar 1).
Pina Bausch’un İstanbul’un büyüsüne kapılması sonucu İstanbul Şehri için yaratılan “Nefes” ortaya çıkar. Önce 2003 yılının 21 Mart tarihinde Wuppertal’da sahnelenen eser, aynı yılın Mayıs ve Haziran aylarında İstanbul izleyicileriyle buluşur.
Pina Bausch 30 Haziran 2009 tarihinde öldüğü zaman dans dünyasında büyük bir kayıp yaşanır. Yine de eserleri sahnelenir, dans festivallerinin programlarında yer alırlar.
Bavyera Devlet Balesi’nin Münih şehrinde her yıl düzenlediği Bale Festival Haftası 2016 yılında 3 Nisan – 19 Nisan tarihleri arasında yapıldıi. Festivalin açılış balesi Bavyera Bale Topluluğu için ilk sahnelenişi olan Pina Bausch’un “Dünün, Bugünün ve Yarının Çocukları İçin: Pina Bausch’tan bir Çalışma” (“Für die Kinder von gestern, heute und morgen: Ein Stück von Pina Bausch”). Bu çalışma Wuppertal Dans Tiyatrosu’nda 25 Nisan 2002'de ilk olarak sahnelenmiş. Bavyera Devlet Bale Topluluğu’nun eseri sahnelenmesinde Wuppertal Dans Tiyatrosu snatçılarından Ruth Amarante, Daphnis Kokkinos, Asuza Seyama yardım etmişler. 15 dansçı eseri çıkarmak için çok çalışmışlar. Eserin sahne tasarımını Wuppertal Dans Tiyatrosu’ndan Peter Pabst yapmış, kostümleri yine aynı tiyatrodan Marion Cito hazırlamış (Bayerisches Staatsballett Program Kitapçığı 1-52).
2 Perdelik eser başladığı zaman, beyaz bir kutuyu andıran sahnenin arka kısmında siyah bir pencere gibi açıklık ve sahnenin iki yanındaki kapılar dikkati çekiyorlar. Zaman zaman beyaz duvarlar hareket ederek sahnede dansçıların dışında bir koreografik düzenleme oluşurken, dansçılar da bu dekor hareketine ayak uyduruyorlar. Temsilin başında bir masa üzerinde iki dansçı ayaklarını sallandırarak oturuyorlar. Bir dansçı masanın kenarından düşmek üzereyken diğer dansçı ani bir hareketle onu yakalıyor. Bu birkaç kere tekrarlanıyor (Bausch’un koreografik çalışmalarında bu sonu gelmeyecek gibi görünen tekrarlar çok kullanılırlar).
Bir ara sahneye iskemleler geliyor ve bu sefer “iskemlelerle dans” başlıyor ( Bausch’un birçok eserinde iskemleler de koreografik çalışmaya katılmıştır. Birçok Modern dans çalışmalarında iskemleler dansçılarla birlikte dansın bir parçası olurlar).
Pina Bausch’un çok sevdiği, defalarca kullandığı “su +kum” ögeleri bu eserde de görülüyor. Belki sahne su ile kum ile dolmuyor ama yine de varlıklarını belli ediyorlar. Bir dansçı devamlı ağzından su püskürtüyor. 1. Perdenin sonlarına doğru dansçılar sahnenin ön kısmında (dünün, bugünün ve yarının çocuklarının yaptığı ve yapacağı gibi) küçük kovalarıyla kum taşıyarak kumdan kaleler yapıyorlar. Bir dansçı mikrofonu eline alıp “Pause” diyor ve araya çıkılıyor. Temsil boyunca bir dans tiyatrosunda olağan olan yüksek ses tonuyla konuşmalar da var. Bazen “kabare” tarzı bölümler oluşurken, Brecht’in “Üç Kuruşluk Opera” sını hatırlatan bir tarz ortaya çıkıyor. Bir ara bir dansçı kaşıkla bir tabağa vurarak kuvvetli adımlarla sahnede yürüyor. Dansçılar coşunca iyice dinamik bir sahne izleyicilere sunuluyor. Müzik yükseliyor. Yer kullanımı, vücut kullanımı, sahnede yürümeler, sürünmeler, yuvarlanmalar dikkati çekiyorlar. Dansçılar çıplak ayakla dans ederken, kız dansçılar ara sıra yüksek topuklu ayakkabılarla sahneye gelip sahnede otoriter adımlarla dolaşıyorlar. Erkek dansçılar takım elbiselerle, kız dansçılar zaman zaman uçuşan uzun etekli kostümlerle sahnede birbirleriyle dans ediyorlar.
Pina Bausch’un anne-babasının işlettiği restoranın masaları, iskemleleri, restorandaki insanlar Bausch’un eserlerini etkilemişer. İnsanların komik, dramatik, gerçeküstü ilşkileri zaman zaman şiddete dönüşen hareketleri sahneye taşınmış.
Pina Bausch izleyicilere meydan okuyor, onları dürtüyor, yaşamın acı kesitlerini sahneye taşıyor ve yaşamın inişli-çıkışlı her yönünü dans ve tiyatro diliyle görüntüye getiriyor.
Pina Bausch 2009 yılında belki sahne ve yaşamdan ayrılmış ama eserleri dünyanın çeşitli dans toplulukları tarafından yeniden sahneleniyorlar ve Wuppertal Dans Tiyatrosu’nun dinamiği değişik izleyicilerle buluşuyor.
2009 yılında Pina Bausch vefat ettiği zaman Dikmen Gürün ile Koza Tamdoğan bir araya gelip Pina’ya ait anılarını payalaşıyorlar. Koza Tamdoğan’ın Pina Bausch ile ilişkisi nedir? Koza Tamdoğan 2005 yılına kadar IKSV 'de çalıştıktan sonra Wuppertal Dans Tiyatrosu yöneticisi Matthias’ın teklifiyle (Matthias görevinden ayrılacağı için Pina, Koza’yı bu göreve getirmek istediğini belirtmiştir) Wuppertal Dans Tiaytrosu’nun 2005 -2008 yılları arasındaki yöneticisi olur. Belki Pina’yı en güzel Koza Tamdoğan’ın sözleri anlatacaktır:
Pina’nın “ oyunlarını izlemek, onu tanımaktır. O, kimilerine aşırı cesur, güçlü, fazla disiplinli, gözü kara, hatta belki hırslı görünmüş olabilir. Ama yıllarca tırnaklarıyla kazıyarak edindiği şöhretini ve her şeyden çok sevdiği dansçılarının sorumluluklarını taşımaktan yorgun düşmüş, çok kırılgan, aşırı kaygılı, duygusal, ürkek küçük bir kızdı. ... Sonuçta herkesin paylaşacağı gerçek şu ki Pina hayatı boyunca hiç nefes almaksızın çok çalıştı. Aramızdan hayli erken ve çok ani ayrıldı. ... ( Gürün 7).
KAYNAKLAR
Bayerische Staatsballett,
“Für die Kinder von gestern, heute und morgen: Ein Stück von Pina Bausch” (“Dünün, Bugünün ve Yarının Çocukları İçin: Pina Bausch’tan Bir Çalişma”), Program Kitapçığı, 2015-2016 Sezonu, 1-52.
Gürün, Dikmen.
“Danstan Çok Özel Bir Yıldız Kaydı...”, Radikal İki, 12 Temmuz 2009, 7.
Kongar, Emre,
“Pina Bausch ve Şakir Eczacıbaşı Önerisi”, Emre Kongar’ın Resmi Internet Sitesi,
(http://www.kongar.org/medyanotu/270-Pina_Bausch_ve_Şakir_Eczacıbaşı_php, 1-2)
(Kullanım tarihi: 11.05.2016).
Servos, Norbert, çeviri: Steph Morris,
“Pina Bausch: Talking About People Through Dance”, (“Dansın İçinden İnsanlar Hakkında Konuşma”),
(http://www.pina_bausch.de/en/pina_bausch/?text=lang, 1-2)
(Kullanım tarihi: 13.01.2016).
Stegmann, Vera,
“Brechtian Traces in Pina Bausch’s Choreographic and Cinematic Works”, (“Pina Bausch’un Koreografik ve Sinematik Eserlerinde Brecht İzleri”), 11. Uluslararası ISSEI Konferansı, Helsinki, 28 Temmuz – 2 Ağustos 2008, 1-3.
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
23 Mayıs 2016
