Sihirli Kitaptan Modern Görsel Baleye

Bir Sihirli Kitap, Bir Kutu-kesim Heykel Kitap,

Bir Modern Görsel Bale

1934 yılında, Polonyalı-Yahudi yazar Bruno Shulz (1892 -1942) Krokodil Sokağı adlı bir roman yazar (Türkçe çevirisi Hanife Kılıç tarafından yapılmış). Bir bakıma Kafka ruhlu Bruno Schulz, fantastik öyküleriyle ve gizemli yazı şekliyle ünlü olmuştur. Krokodil Sokağı da Polonya'nın Drogobic şehrinde Krokodil Sokağı'nda yaşayan bir ailenin esrarengiz yaşamını yansıtır. Ailenin babası Jacob, geceleri çılgın bir bilim insanına dönüşmektedir. İnsanüstü güçleri ile fantastik bir dünya yaratmaktadır. Bu gerçek dünya ile düş dünyası arasındaki git-geller Jacob'u iyice çılgınlaştırırken oğul Jozef ve hizmetçi Adela olup bitenleri izlemektedirler. Bu sihirli dünyada bir yandan yaratıcılık görülürken bir yandan da korku ve kaosun egemen olduğu bir durum vardır (Kidega, Krokodil Sokağı 1)

Bu sihirli kitabı, yeni Philip Roth (1933 - 2018) diye de anılan, Yahudi kökenli çoğu zaman anti-Semitizm motifini işleyen, toplumsal konuları aykırı ve çarpıcı bir şekilde sunması nedeniyle "bela yaratan" bir yazar olarak da tanınan, Jonathan Safran Foer (1977- ) de ele alır. Foer çok sevdiği Krokodil Sokağı kitabını "kutu-kesim" tekniği kullanarak, kitaptaki çoğu sözcükleri çıkararak yeniden bir kitap yaratır ki belki buna "heykel kitap" denilebilir (de Coster 1).

Foer, kitap okuma sürecine de yeni bir yaklaşım getirmektedir. Kitabı birçok basımevi basmak bile istememiştir ama sonunda 2010 yılında kitap Tree of Codes (Kod Ağacı) adıyla Belçika'da basılınca bir yeni şekil de ortaya çıkmış oluyor (anlaşılıyor ki kitap basılırken bu yeni teknik yüzünden epey miktar kağıt da harcanmış).

Bu kitap kafalarda birçok soruyu da tetikliyor. Bir yazarın kitabı alınıyor, bir değişik baskı tekniği ile başka bir şekle dönüştürülüyor. Asıl yazarın kitabına böyle bir işlem yapılabilir mi? Yeni eser hangi sanat dalına giriyor? Özgün bir kitap yaratılıp o eser üzerinde yenilikler yapılamaz mıydı?

Böyle sorularla vakit kaybetmeyen bir koreograf bu ilginç "heykel-kitap"ı başka bir şekilde ele alıyor. Tree of Codes ünlü koreograf Wayne McGregor'u (1970 - etkileyince o da 2015 yılında Tree of Codes adlı bir bale eseri yaratıyor.

Balenin yaratılışı da yeni bir sanat eserinin ortaya çıkmasına yol açıyor. Bu eser ilk olarak, 2015 yılında Uluslararası Manchester Festivali'nde izleyiclerle buluşuyor. İzleyicilere de yeni bir deneyim yaratan bu eser renk - ses - dans ögeleriyle sahnedeki aynaların da kullanımıyla izleyicileri de eserin içine katıyor ( Pasori 1).

Eserin sahne tasarımını, İzlanda kökenli Danimarkalı ışık, su, hava ısısını kullanarak izleyicileri etkilemek isteyen sanatçı Olafur Eliasson (1967 - ) hazırlıyor. (Eliasson, 1995 yılında Berlin'de Studio Olafur Eliasson'u kurmuş ve bu stüdyoyu bir laboratuvar olarak kullanmakta). Bu değişik sanatçı görsel kavramlar üzerinde çalışarak, Tree of Codes balesinin sahne tasarımını gerçeleştiriyor. Başlı başına bir sanat eseri ortaya çıkarken Eliasson birçok yansıtıcı, şeffaf yüzeyler, renkli ışıklar kullanıyor ve kullandığı alan dansçıları da içine çekerken dinamik ve devamlı gelişmekte olan birçok katmalı ve sihirli bir sahne tasarımı ortaya çıkıyor. Bu arada izleyicilerle de bir ışık seli içinde etkileşim gerçekleşiyor.

Aslında Uluslararası Manchester Festival yönetmeni, Alex Poots 2011 yılında koreograf Wayne McGregor'dan yeni bir eserle Festival'e katılmasını ister. Wayne McGregor da Jonathan Safran Foer'in Tree of Codes adlı eseri ile ilgilenmektedir çünkü bu eser tam olarak alışılmış bir kitap değildir. Sanki canlandırılmayı bekleyen bir heykel-kitaptır.

McGregor, devamlı olarak müzisyen James Thomas Smith yani Jamie XX (1988 - ) müziği dinlemektedir. Olafur Eliasson' un 2003 yılındaki Tate Modern 'da sergilediği The Weather Project 'i de bir türlü unutamamıştır. Böylece, ancak Jamie XX 'in müziği - Eliasson'un tasarımı ve McGregor'un koreografisi bu değişik "heykel-kitabı" yeniden yaratabilecektir (Pasori 1).

Jamie XX'in müziği sanki bilinçaltını etkileyen katmalardan oluşmaktadır. McGregor bu müzikle elindeki "heykel-kitabın" her sayfası için bir koreografik düzenleme yaratır. Bir yerde o da yeniden bir çeşit "kutu-kesim" yapar. Eliasson da renkli ışıkların yer değiştirebileceği, birbirine karışabileceği ve devamlı dönmekte olan delikler yaratır. Ayrıca kullandığı aynalarla izleiyicleri de eserin içine katmayı başarır.

Manchester'deki ilk temsile yazar Jonathan Safran Foer de gelir ve kendi eserinin bu yeni sanat eserine dönüşmesini hayranlıkla izler ( Pasori 1).

1934 yılında yazılmış bir kitap başka bir şekle dönüşüyor. O eser de dans-sahne tasrımı- müzik dilleriyle yepyeni bir sanat eseri olarak izleyiclierle buluşuyor ve izleyiciler de bu eserin bir parçası oluyor.

McGregor ( CBE nişanlı) birçok ödüllü bir koreograf olarak hep değişik çalışmalar yapıyor. Hatta Stüdyo Wayne McGregor 'u bir deney laboratuvarı olarak da kullanarak devamlı yenilikler peşinde koşuyor. Kullladığı kaynakları yeni bir sanat eserine dönüştürüyor ve dans dilinin, vücut dilinin gücünü defalarca kanıtlıyor.

Tree of Codes, 2015 de New York (Park Avenue Armory), 2018 de Sydney (Sydney Festival), 2018 de Hong Kong (New Vision Festival), 2019 da Paris (Paris Opera Balesi) gibi şehirlerde de izleyicileri büyülemiş (Manchester International Festival,Tree of Codes, MIF-web sayfası )

Aynı eser, 14 - 15 Ekim 2022 tarihlerinde, Singapore 'da Esplanade Dans Fesitvali'nde Esplanade Tiyatrosu'nda da sergilenecek (Event-da:s, Esplanade Dance Festival 2022, Tree of Codes- web sayfası ).

Bu şekilde, bir sihirli kitap bir başka sihirli esere dönüşüyor, sihir devam ediyor ve bu sefer görsel bir sihirle izleyiciler de bu sihire katılarak yepyeni bir sihir yaratılıyor.

Necla Çıkıgil

30 Ağustos 2022, Ankara

KAYNAKLAR

De Coster, Anlam,

"Kim Korkar Güncel Baleden", Single Post, 31 Mart 2017, 1.

https://www.anlamdecoster.com/single-post/2017/03/31/kim-korkar-g%C3%BCncel-baleden

Kidega, Krokodil Sokağı, Kitap Açıklaması.

https://kidega.com/kitap/krokodil-sokagi-140761/detay/

Pasori, Cedar,

"The Story Behind the JamesXX-Scored Tree of Codes Balet, Fader, 14 Eylül 2015, 1.

https://www.thefader.com/2015/09/14/jamie-xx-tree-of-codes-ballet

Web Sayfaları