İris Kırkalı'ya
Ülkemizde ve uluslararası klasik müzik dünyasında tanınan ve beğenilen piyanistimiz Özgür Aydın 29 Temmuz 2023 akşamı CSO Ada Mavi Salonda unutulmaz bir piyano resitali verdi.1 Aydın, Johann Sebastian Bach’ın Goldberg Çeşitlemeleri’nden oluşan ve 70 dakika süren bu yapıtı ara vermeden seslendirdi.
Sanatçı, eseri yorumlamaya başlamadan önce, üzerine çeşitlemelerin yapıldığı “ana bas çizgisini” çalarak biz dinleyicilerin zihnine kayıt olmasını sağladı ve “bu temayı izleyerek acaba neler hissedeceğimiz ve eserin en başa dönülen finalinde nereye varacağımız” sorusunu sordu. Bu soruyla adeta bir iç-yaşam yolculuğuna çıktık.
Goldberg Çeşitlemeleri, Bach’ın (1685-1750) bir arya ve aryanın üzerine 30 çeşitlemeden oluşan (BWV 988), klavsen için bestelediği eseri (1741). Müzik tarihi kaynaklarında eserin adını eseri muhtemelen ilk icra eden Johann Gottlieb Goldberg'den aldığı belirtilmektedir.2
Sadece ana tema üzerine çeşitlemeler değil, aynı zamanda ilk bestelendiği günden bu yana çok değişik enstrümanlara da uyarlanmış bir eser. Nitekim klavsene göre teknik imkânları daha fazla olan piyano geliştirildiğinden beri yorumcular piyanoyu tercih etmekteler. Onca piyanist içinde özellikle Murray Perahia3 ve András Schiff’in4 yorum ve kayıtları en popülerlerinden, Glenn Gould’unkiler ise her zaman olduğu gibi kendine özgü.
Özgür Aydın’ın yorumunda ise, önce ağaç dallarının arasından gözüne giren ilk yaz güneşiyle oynayan, masum gülümsemesine bakmaya doyulmaz bir bebek ve onun ilk adımları, ardından 3-6 yaşlarında ağlama tepinme krizleriyle istediğini elde etmeyi bilen bir çocuk belirdi. Devamında ergenlik, gençlik, yaşam sorunlarıyla boğuşma, hayaller ve gerçekler, sevinçler ve mutluluklar, üzüntüler ve hayal kırıklıkları, pişmanlıklar ama aynı hatada ısrarlar, beraberlikler ve yalnızlıklar, ölümler ve başka kayıplar, adeta film gibi zihnimizden, hatta gözümüzün önünden aktı.
Aydın eseri şu sözlerle tanımlıyor: “Tema ve çeşitleme formunda yazılan pek çok eserin altı ya da yedi çeşitlemesi vardır. Ama Johann Sebastian Bach'ın Goldberg Çeşitlemeleri, bir arya üzerine 30 çeşitlemeden oluşan, ara vermeden bir saatten fazla süren yüzlerce yıllık, muhtemelen en efsanevi Barok bestedir. En başta eşsiz güzellikte bir arya dinleriz ve sonra bu aryanın bas hattı üzerine kurulmuş hepsi birbirinden farklı karakterlerde, hepsi birbirinden hârika, kontrast dolu 30 tane varyasyon bizi bambaşka dünyalara götürür. Bu uzun yolculuktan sonra en başta dinlediğimiz arya tekrarlanır, bu çok sihirli bir andır, başladığımız yere geri dönmüşüzdür, fakat geçirdiğimiz yolculuktan, yaşadığımız tecrübelerden sonra bu arya bizde çok farklı hisler uyandırır. Yüksek virtüözite gerektiren bu varyasyonlar, kanonlar, birçok barok dans, fügler ve üç tane de minör ağıt içermektedir ki bunlardan üçüncüsü Bach'ın bestelediği en derin ve dokunaklı sayfalardan sayılır.”
Aydın’ın tartışılamayacak olgunluk ve derinlikteki tuşesi, müzikalitesi ve tekniği beni önce Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde adlı yedi roman dizisine götürdü.5 Yazarın ağzından yazılmış olan romanın kahramanı çay eşliğinde kek yerken ilk lokmadan sonrasını duyusal ve duygusal açıdan betimleyen cümleleri aklımda dizildi.6 O keki ve çayı onca insan tatmıştır ve Bach’ın bu eserini onca sanatçı seslendirmiştir ama Aydın’ın yorumu Proust’un ayrıntılı tarifinden farksız, lezzeti Proust’un kek tadımının aksine dinledikçe artan ve anlatmak istedikleri dinleyicilere berrak şekilde ulaşan bir duyusal ve duygusal yoğunluk içeriyordu.
Camille Saint-Saëns’ın Hayvanlar Karnavalı’ndaki Kuğu bölümünün de bir yaşam öyküsünü anlattığı düşünülebilir. Adeta kendi yaşamını anlatan Kuğu sonunda “hiçbir şeyden pişman olmadığını” ifade eder, yüzümüze bakar, derin bir nefes alır ve yaşamının sonuna doğru yolculuğuna devam eder. Oysa Bach bizi Odysseus’un evine geri dönüşü misali baştaki temaya döndürüyor. Tam da burada Aydın’ın konserin başındaki sorusu zihinde beliriyor; “dinlemeye başladığımız yerde miyiz, hâlâ aynı kişi miyiz?” Gerçekten de Odysseus evine geri döndüğünde onu köpeği dışında kimsenin tanıyamaması ama asıl onun da kendi evinde kendisini artık farklı biri olarak görmesi misali Aydın’ın yorumuyla konserin sonunda biz, başındakiyle aynı kişi değildik. Aydın yorumuyla bizi geçmişimiz, bugünümüz ve hayalimizdeki geleceğimizde dolaştırdı. Bunların arasında varsa çocuğumuz, torunumuz da dolaşıyordu, bizi onlarla da buluşturdu. Hasılı Aydın, âdeta şu dizeleri okuttu:
“… tüm araştırmamızın sonu
Başladığımız yere varmak olacak
Ve o yeri ilk kez tanımak.” T.S. Eliot
Bu denli kapsamlı bir eserin çalışılması çok uzun bir zaman ve konsantrasyon gerektirmiş olmalı. Nitekim sanatçı, pandemi aylarında eve kapandığımızda bu esere yoğunlaşmış. Belki de Aydın için Bach ile kapanma, Bach’ın bu eseri bestelediği yıllarda artan görme sorununun yol açtığı görsel-duyusal yoksunluğa7, dolayısıyla duygusal derinliğe ulaşmasını sağlamış. Aydın, belli ki Bach’ın zihnine ve yüreğine ulaşmış.
Velhasıl, eserin başında ve sonundaki tüyleri diken diken eden arya ve dinleyicilere bir tür meditasyon yaptıran 30 çeşitleme benim gibi bazı dinleyicileri gözyaşlarına boğarken, tüm salonu coşkuyla ayakta alkışa durdurdu.
Özgür Aydın 15 Ekim 2023’te CRR Salonunda aynı eseri çalacak, İstanbullu müzikseverler eminim yürekten silinmeyecek bu dinletiyi kaçırmak istemeyeceklerdir. Biz Ankaralılar da yakın gelecekte kendisini yine dinlemek için sabırsızlıkla yeni konserini bekliyor olacağız!
Pınar Aydın O’Dwyer
1 Ağustos 2023, Ankara
Özgür Aydın kimdir? http://ozguraydin.com/
Müzik dünyasının en prestijli yarışmalarından biri olan Münih ARD yarışmasını kazanarak konser kariyerine başlayan piyanistimiz Özgür Aydın’ı tanıtmak için eleştirmenlerden büyük övgü alan Beethoven, Schumann, Chopin, Liszt, Rachmaninov, Bloch, Janacek ve Shostakovic'in solo piyano ve oda müziği eserlerinin kayıtlarını yaptığı, Beethoven'ın 32 piyano sonatının ve beş konçertosunun tam döngülerinin yanı sıra Bach'ın Well-Tempered Clavier'sini icra ettiği yazılsa yeter de artar. Aydın aynı zamanda kendini oda müziğine de adamış bir sanatçı.
Berlin'de yaşayan sanatçımız Berlin Filarmoni üyeleriyle çok sayıda oda müziği konserleri vermekte, ayrıca meşhur kemancı Midori ile uzun süreden beri duo olarak düzenli turnelere çıkarak dünyanın önemli müzik merkezlerinde ve festivallerinde konserler vermektedir. 8,9,10,11,12
Foto: Pınar Aydın O’Dwyer (konserden), Ellen Kirkpatrick
1 https://www.sanattanyansimalar.com/ozgur-aydin-cso-ada-ankara-da/7397/ Erişim: 26.7.2023
2 https://tr.wikipedia.org/wiki/Goldberg_Varyasyonlar%C4%B1
3 https://www.youtube.com/watch?v=OwEsrdClimk
4 https://www.youtube.com/watch?v=MHFuaaGpGKQ
5 https://tr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Proust
6 “Ama içinde kek kırıntıları bulunan çay damağıma değdiği anda irkilerek, içimde olup biten olağanüstü şeye dikkat kesildim. Sebebi hakkında en ufak bir fikre bile sahip olmadığım, soyutlanmış, harikulade bir haz, benliğimi sarmıştı. Bir anda, hayatın dertlerini önemsiz, felaketlerini zararsız, kısalığını boş kılmış, aşkla aynı yöntemi izleyerek, benliğimi değerli bir özle doldurmuştu; daha doğrusu, bu öz, benliğimde değildi, benliğimin ta kendisiydi. Kendimi vasat, sıradan ve ölümlü hissetmiyordum artık. Bu yoğun mutluluk nereden gelmiş olabilirdi bana? Çayın ve kekin tadıyla bir bağlantısı olduğunu, ama onu kat kat aştığını, farklı bir niteliği olması gerektiğini seziyordum. Nereden geliyordu? Anlamı neydi? Nerede yakalanabilirdi? İkinci bir yudum alıyorum, ilk yudumdan fazlasını bulamıyorum, üçüncü yudumda ikincide bulduğum kadarı da yok. İçmeye son vermem gerek, iksirin etkisi azalıyor sanki. Aradığım gerçeğin onda değil, bende olduğu belli.” Proust M: Swanların Tarafı, 1913 (Tanrıdağ O: Edebiyatta Beyin Hareleri. Boyut Yayınları, 2018)
7 Bach 1750’de iki gözünden başarısız katarakt ameliyatları geçirmiş ve görmesini tümüyle yitirmiş. https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/pinar-aydin-o-dwyer/bach-in-goz-hastaligi-ve-gunumuzun-sovalyeleri/2945/ Erişim: 23.2.2023
8 https://www.sanattanyansimalar.com/berlin-de-beethoven-in-cello-sonatlarini-caliyorlar/7359/ Erişim:17.6.2023
9 https://www.sanattanyansimalar.com/ozgur-aydin-baden-baden-paskalya-festivalinde/7253/ Erişim:4.4.2023
10 https://www.sanattanyansimalar.com/berlin-filarmoni-digital-concert-hall-de/7225/ Erişim: 14.4.2023
11 https://www.sanattanyansimalar.com/ozgur-aydin-berlin-filarmoni-de/7101/ Erişim:17.12.2022
12 https://www.sanattanyansimalar.com/piyanist-ozgur-aydin-brahms-in-piyano-taburesinde/6950/ Erişim: 8.9.2022
