Lirik-Mavi Lied-Romans Konseri

CSO Ada Mavi Salonda 2 Şubat 2025 akşamı tenor Roman Shulakov, bariton Arda Aktar’ın sunduğu harikulade bir “Lied Konseri” izledim. Onlara piyanoda Hande Uçar Yanç eşlik ediyordu. Konserin ilk yarısında ön sırada, ikinci yarısında en arka sırada oturdum.

Ansiklopedik bilgi olarak “Lied”, çoksesli Alman şarkı formlarından biridir (1). Adını Almanca “şarkı” kelimesi “lied”den alan ve Rus müziğinde “Romans” olarak tanımlanan Lied’ler, lirik şiirler üzerine şan ve piyano için bestelenmiş parçalardır. 18.yy. sonlarından itibaren popülerleşen lied’lerin kendine özgü söyleme tarzı ve tekniği, değerli bir taşın özenle yontularak mücevher haline getirilmesine benzetilir. Bu işlem sırasında kullanılan özel sıvı misali, şan ile eşit öneme sahip piyano partisi de yer alır ve her şarkı kısa ama etkileyici bir yaşam öyküsü anlatır. Lied repertuvarının en tanınan örneklerini J. Brahms, L. van Beethoven, F. Schubert, R. Schumann ve H. Wolf bestelemiştir.

YORUMLAYICI SANATÇILAR

Tenor Roman Shulakov konserde A.S. Dargomizsky, A.Gurilev, A. Varlamov, N. Rimsky-Korsakov, M. Glinka ve P. I. Tchaikovsky gibi 19.yy. Rus bestecilerinin “romans”larından örnekler sundu. Onun söyleyişi hakkında izlenimlerimi yazmadan önce onu size tanıtmalıyım. Halen Ankara Devlet Opera ve Balesi’nde (ADOB) şan pedagogu-şancı koçu olarak görev yapan Roman Shulakov için sahneden eğitim için feragat eden bir tür “Ferrari’sini Satan Tenor” benzetmesini kullanılsa inanın yeridir (2). Moskova’da Gnessin Müzik Akademisi’nde Konstantin Lisovsky ile doktora düzeyinde eğitimini tamamlar tamamlamaz kendisini Eugen Onegin rolü ile sahnede bulmuş. Hemen akabinde Bolşoy Operası’nda Sihirli Flüt operasında Tamino rolü ve sonrasında çok sayıda ülkede sayılamayacak kadar çok bestecinin eserlerinin baş rollerini seslendirmiş. Anavatanı Rusya dışında sahneye çıktığı diğer ülkelerin arasında (hepsinde birden çok şehir ve defalarca olmak üzere) Almanya, ABD (bir seferinde özel davetle Pavarotti’yi anma töreninde), Avusturya (2 ödülle taltif edilerek), Çin (Pekin ve Hong Kong), Danimarka, Fransa, Hollanda, Yeni Zelanda yer alıyor. Bu ülkelerde Berg, Debussy, Donizetti, Glinka, Mozart, Mussorgsky, Poulenc, Puccini, Rachmaninoff, Tchaikovsky, Verdi’nin eserlerini oynamış, dünyanın önde gelen şeflerinden Mikhail Pletnev ve Gennady Rojdestvensky ile, önde gelen opera rejisörlerinden Dmitry Tchernyakov ve Yury Lubimov ile çalışmış. Opera yapımlarının yanı sıra, festivaller ve televizyonda naklen opera yayınlarında da önemli rollerde oynamış, bu yayınlardan birçoğu DVD kaydı olarak piyasaya sunulmuş. Shulakov’un repertuvarı sadece operayla kısıtlı değil, Alman lied’lerinin yanı sıra konserde dinlediğimiz üzere geniş bir Rus lied repertuvarına da, oratoryo ve kantat repertuvarına da sahip.

Eminim, Alis Harikalar Diyarında’ki Cheshire Kedi’sini anımsarsınız. Hani Alis’in bir akla ihtiyacı olduğu anda yüzünde muzip bir gülümsemeyle ortaya çıkıveren kedi. Kâh Kontes’in evinde, kâh bir ağacın dalında, kâh Alis’in dizinin dibinde; ona önce düşündürücü bir soru sorarak kafasını karıştıran, sonra da gülümseyerek mantıklı düşünme yolunu gösteren sağduyulu karakter. Hatta mantıklı sorular sorması Kupa Kraliçesi tarafından kafası kesildikten sonra da gülümsemesiyle devam eden kedi. Mesafeli davranır gibi gözükse de Alis’e maceralarında rehberlik eden, zor anlarında yanında olan, onun yerine karar vermek yerine çözüm yollarını kendisinin bulmasını sağlayan özel dost.

Anlatılana göre Shulakov’un uluslararası opera bilgisi ve şan deneyimi dolu dağarcığıyla davet üzerine ADOB’un kapısından içeri adımını atışı da Cheshire Kedi’sinin gülen yüzüyle Alis’in karşısına çıkışı gibiymiş. Shulakov içeri girmiş ve ayağının tozuyla “uluslararası deneyiminden”, “mantıklı-başarılı opera sanatçısı olma yöntemlerinden” yararlanmak isteyen meslektaşlarıyla çalışmaya başlamış. Onlarla öncelikle farklı opera ekollerinin şan teknikleri, sonra da bu tekniklerin kullanım tarzı üzerine “uygulamalı deneyim paylaşımı” yapıyor. Bu çalışmaların yararlı olması için hoca-öğrenci ilişkisi yerine, karşılıklı güven duygusunun var olduğu “meslektaş ilişkisinin” geçerli olması gerekiyor. Alis kediye, ama kedi de Alis’e güvendiği için dost olmuşlardı ve Alis, kedi gittikten sonra da aynı mantığı kullanarak doğru yönü bulabilmişti. Opera sanatçıları için teknik ve yorum çalışmaları meslek yaşamları boyunca süregider. Bu açıdan Shulakov ile eşi şan hocası-pedagogu Olga Miroshnikova’nın ADOB’daki varlığı hem opera sanatçılarımız hem de biz sanatseverler için çok önemli ve umut verici.

Shulakov konserde sunduğu 19.yy. lirik Rus romanslarını, ince dantel oyası biçiminde kullanabildiği yumuşak ve derin etkili sesiyle yorumlamadı, aynı zamanda yalın mimik ve hareketlerle maksimal etki uyandırarak oynadı da. Tek kelime bilmediğim Rusça romansların anlattığı yaşam öykülerini ve bunların hangi duyguları içerdiğini anlamanın ötesinde dokunaklı lirik söyleyişiyle inanın melodilerin derimin altına sızdığını, damarlarımda dolaşarak kalbimin atım hızını kontrolü altına aldığını hissettim. Karlı bir günde, sıcak bir banyonun ardından pamuklara sarınarak güzel kokuların arasında gençliğimin romantik rüyalarına dalmışım hissine kapıldım. Dahası, Shulakov’un cümleleri öylesine maceralara götürdü ki kâh yazın steplerde, kâh kışın Volga kıyısında dolaştım; bir ara Dr. Jivago’nun at arabasına bindim ve bir kolum Dr. Jivago’nun omuzunda diğeri Lara’ya sarılı, onlarla dolaştım. Bir de üstüne, böylesine sarılma duygusunu uyandıran, abartısız ve sahici lirik söyleyişi “demek Rusça böylesine şiirsel olabilirmiş”, dedirtti.

Görüldüğü üzere halen ADOB’da dünya çapında saygı görmüş, sonra gün gelmiş Ferrari'sini satmış değerli bir tenor, “bir paylaşıcı-yola ışık tutucu-meslektaş kedi” var. Umarım Shulakov, uzun yıllar ülkemizde kalır; sadece destek olduğu sanatçıları dinlemekle kalmayız, özellikle ve lütfen kendisini “bir tenor aranan” opera eserlerinde sahnede izlemek isteriz. Ayrıca inanıyorum ki genç sanatçılar “Ustalık Atölyelerinde” de onun deneyimlerinden edinebilmek için sıraya girerler.

Bariton Arda Aktar, sunduğu ilk lied’den itibaren, değil devamında çıtayı düşürmek, bir milimetre bile alçaltmayıp aksine biz izleyicileri bulutların üzerine uçurarak, seçtiği Strauss lied’lerini yorumladı. Almanca bilmememe rağmen onu dinlerken lied’lerin anlattığı öyküleri âdeta kelime kelime anladım. Hatta ikinci yarıda “içimden yüksek sesle” ona eşlik ettim. Demek Aktar’ın lied repertuvarına ilgisi boşuna değilmiş, öylesine ki içimde örneğin Edvard Grieg’in Sonbahar veya Kuğu adlı şarkılarını veya daha birçok Kuzey ülke lied’lerini ondan dinleme arzusu uyandı. Dahası onu keşke yine bir Wagner operasında izleyebilsek, diye diledim. Yurtdışında da sahneye çıkmış olan ve ülkemiz seyircisinin tanıdığı için burada tanıtılmaya ihtiyaç olmayan ADOB solist sanatçısı, uluslararası ödüllü Aktar’ın bize açtığı yüreğinin içini ilk kez görerek onu bu sefer gerçekten tanıdım diyebilirim. Israrlı alkışları kırmayıp bis olarak söylediği Kemani Sarkis Efendi’nin “Kimseye etmem şikâyet” adlı şarkı ile izleyicilerin yüreğinde sesinin hakkıyla taht kurdu.

Piyanist Hande Uçar Yanç, Bilkent müzik okullarından birincilikle mezun olmuş gencecik bir sanatçı. Orkestra eşliğinde birçok başarılı konser ve oda müziği konserleri vermiş. Nitekim bu konserde Uçar Yanç sıradan bir eşlikçi değil, eşlikçinin çok ötesinde yoldaş ve hatta candaş bir piyanist olduğunu gösterdi. Ayrıca eşlik ettiği lied’lerin yanı sıra solo yorumladığı iki J. Brahms eseri de çok başarılıydı ve tüm konserin müzikal havasıyla uyumluydu. Uçar Yanç halen ADOB’da sanatının hakkıyla baş-korrepetitörlük görevini yürütmekte ve Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi’nde yarı zamanlı öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

ESERLERİN ve SALONUN SEÇİMİ

Lied deyince akla ilk önce F. Schubert’in lied’leri gelir. Ama lied repertuvarı aslında şaşılacak kadar geniş ve çok uluslu bir repertuvar. Bu bakımdan Aktar’ın Alman ekolünden Schubert yerine R. Strauss’un eserlerini tercih etmiş olması ve Shulakov’un Rus ekolü seçmeleriyle geniş bir lied yelpazesi açmaları, araya da Brahms ile geçişlerin yerleştirilmiş olması gayet isabetli bir konser örgüsüydü. Ayrıca konserin tümünde kuzey esintili sesleriyle tenor-bariton uyumu hissediliyordu. Uçar Yanç‘ın tuşesi de onların nefeslerine ve seslerine saygılı ve esirgeyiciydi.

İlk yarısında önde oturduğum konserin ikinci yarısını, selam fotoğrafları çekerken kimseyi rahatsız etmemek amacıyla salonun en arkasındaki boş kalmış tek koltuğa ilişerek izledim. Böylece akustiği deneme şansım oldu; ses akışı ve dağılımı hem önde hem de arkada iyiydi. Daha güzeli parçalı aynalı ve yaz gecesi mavisi tavanıyla Mavi Salon’un lirik mavi duygulu lied’lere çok yakışmış olmasıydı.

Böylece unutulmaz bir “lirik-mavi renkli bir lied akşamı” yaşamış olduk. Aynı konser 9 Mart 2025, saat 20:30’da yine CSO Ada Mavi Salon’da tekrarlanacak.

Notlar: 1. Konserin ışık tasarım sorumlusu Durmuş Ercan, kondüviti Lezgin Yalınkılıç idi.

2. Konser sonrası sanatçıları tebrik etmek ve beraber fotoğraf çektirmek için kulise gitme serüvenim yine bir “CSO Ada labirentlerinde kaybolma” işkencesine dönüştü. Ben onların yanına vardığımda onlar çoktan konser kostümlerini değiştirmiş, günlük kıyafetlerine bürünmüşlerdi! Zaten Konserden önce kapısında “Mavi Salon” yazmayan salonu da tanıdıklar olmasa bulamazmışım.

Pınar Aydın O’Dwyer

8 Şubat 2025

Kaynaklar

Randel DM: The Harvard Concise Dictionary of Music and Musicians. Belknap Harvard, 1999
Sharma R: Ferrari'sini Satan Bilge. Çev: O. Özkan. GOA Basım Yayın, 2005

KONSER PROGRAMI (sunum sırasıyla)

Arda Aktar

R. Strauss: Zueignung Op.10 no 1

R. Strauss: Die Nacht Op.10 no 3

R. Strauss: Allerseelen Op.10 no 8

Roman Shulakov

A.S. Dargomizsky: Vlyublen ya, deva-krasota

A.Gurilev: Razluka

Hande Uçar Yanç

J. Brahms: Intermezzo Op. 117 no. 2 Piyano

Arda Aktar

R. Strauss: Du meines Herzens Krönelein Op. 21 no. 2