Avrupa Opera Sahnelerinde bir Türk Klarnetçi: Merve Kazokoğlu
Kendine özgü besteci Karlheinz Stockhausen’in (1928-2007) opera serisi “Licht”in (Nûr) “Donnerstag” (Perşembe) adlı operası Basel’de sahnelendi ve Ekim 2016’da İsviçre’nin Basel şehri sanatseverleri unutamayacakları bir sanat olayına şahit oldular (http://www.theater-basel.ch/Spielplan/Donnerstag-aus-Licht/oHAOot4B/Pv4Ya/?lang=en Erişim 08.10.2016). Genç Türk Klarnetçi Merve Kazokoğlu bu yapımda sahnede klarneti ile ana rollerden birini yorumladı.
Karlheinz Stockhausen 26 sene uğraşıp toplamı 29 saat süren, dünyanın kurulduğu yedi günü anlattığı Licht, Die sieben Tage der Woche (Nûr, Haftanın Yedi Günü) adlı, yedi operadan oluşan bir devâsa dizi bestelemişti. Pazartesi “Havva'nın günü”; Salı “Melekler arasındaki çekişme”, Çarşamba “İşbirliği”, Perşembe “Öğrenme”, Cuma “Yoldan çıkma”, Cumartesi “Ölüm ve ölümden sonra dirilme”, Pazar da “Havva ile Michael'in birleşme günü, ışığın parladığı gün”dür. (https://en.wikipedia.org/wiki/Donnerstag_aus_Licht). Stockhausen’in operalarında sadece şancılar değil, müzisyenler de enstrümanlarıyla sahnede karakterleri yorumluyorlar, orkestranın ana çalgıları şancılar gibi sahne üzerinde yer alıyor.
Yedi operanın ilki olan Donnerstag’ın (Perşembe) dünya prömiyeri 1981’de Milano’da La Scala’da yapılmıştı. Ardından 1985’te Covent Garden’da oynanmıştı. Ancak bu yorumlar o zaman klasik operaseverleri biraz rahatsız etmiş, estetik beğenilerine hitap etmemiş olmalı ki bu seneye kadar yeniden sahneye koymaya kimse cesaret edememişti. Basel’deki üçüncü sahnelenişinde nihayet dünya opera külliyatında hak ettiği saygın yere yerleşmiş oldu. Ama bu yorumun birçok zorlukla gerçekleştiği de belirtilmeli. Rejisiyle Stockhausen uzmanları arasında tartışma yaratması, Stockhausen Müzik Vakfı'nın "bestecinin reji notlarına yeterince riayet edilmediği, hatta bestecinin dünya görüşüyle alay edildiği" gibi nedenlerle canlı yayını hukuki yollarla engellemeye çalışması esas sorun olmuş ve bu konu İsviçre ve Alman basınında yer bulmuş. Sonunda Theater Basel vakıfla anlaşmayı başarmış ve canlı yayın da bu sayede gerçekleşebilmiş. Eser zaman ve uzay içinde manevi bir yolculukla başlıyor. Hafif, şen, dokunaklı şiirsel ve büyüleyici gücü olan bir müzikal “big-bang”, iddialı bir opera; oda operası, dans, trompet konçertosu ve oratoryoyu içeren bir büyük hayalci tanımıyla sunuluyor (https://sonostream.tv/stream/donnerstag-aus-licht-2016-10-01 Erişim 05.10.2016). Bir çeşit çağdaş Wagner, çığır açıcı yeni bir opera abidesi.
Karlheinz Stockhausen
Eserin merkezinde modern Orfeus Michael bulunuyor. Michael’in gayesi tanrının müziğini insana, insanın müziğini tanrıya götürmek. Bu Perşembe’de hayatın içinden geçen yolculuğun değişik safhalarında betimleniyor. Michael hem dünyada hem de uzayda birçok egzotik yeri ziyaret ediyor. Oralarda ekseriya karanlık bir güç olan, bir çeşit şeytan Luzifer ile karşılaşıyor. Fakat Michael girdiği birçok sınamadan Orfeus misali trompeti ve müziğin iyileştirici gücü sayesinde başarıyla geçiyor.
Basel’deki yorum İsviçreli şef Titus Engel’in müzik direktörlüğünde, Amerikalı yönetmen Lydia Steier’in rejisiyle sahnelendi. Genç Amerikalı yönetmen Lydia Steier esere taze ve yeni bir yorumla, çok teatral bir şekilde yaklaşmıştı. Meastro Titus Engel’in özellikle modern müzikte deneyimli olması başarıya doğrudan etkileyen bir unsurdu. Öyle ki bu yorum, saygın opera dergisi Opernwelt’in uluslararası camiadan elli eleştirmenin yer aldığı ve sonuçları geçtiğimiz hafta yayınlanan 2015-16 sezonu anketinde ‘Yılın Yapımı’ seçildi (http://www.kultiversum.de/Opernwelt/Bilanz-des-Jahres-Diversitaet-oder-Was-bleibt-von-201.html).
Opernwelt’in 2016 yıllığında eserden şu şekilde söz ediliyor: “Titus Engel ve Lydia Steier muhtemelen ilk defa bir Nûr eserinin, Kürten Gurusu ve onun mirasını yönetenlerin kozmik bulutlarının arasındaki kuş yuvasından alınıp yeryüzüne indirilmiş yorumunu gerçekleştirdiler. Müşfik bir saygı, göz kırpan bir mizah ve kıvılcımlar saçan bir tablo tadı ile Milano'daki dünya prömiyerinden (1981) bir yarım ömür sonra Perşembe Basel'de, gömüldüğü yerden çıkarılarak ilgi odağı oldu“.
Bir eleştirmen “Akustik vizyoner Karlheinz Stockhausen'in yeni ve elektronik müziğin öncülerinden biri, abidevi opera serisi "Nur" içinde müzikal yaratılış efsanesi ortaya çıkardı. Bu yedi gün içinde müzik tiyatrosu ruhunda dünyanın yaratılışını kutluyordu”, diye yazmış (https://sonostream.tv/stream/donnerstag-aus-licht-2016-10-01 Erişim 08.10.2016).
Neue Zürcher Zeitung prodüksiyonu "Stockhausen yorumunda bir kilometre taşı" olarak övdü ve "Basel prodüksiyonu buzları kırdı ve Perşembeyi çağdaş müzik tiyatrosu uğruna başarıyla kurtardı. Diğer operaların da Nûr serisinin en azından bu kısmını sahnelemeye cesaret edeceklerini umarız" diye yorumlamış. (http://www.nzz.ch/feuilleton/buehne/stockhausens-donnerstag-aus-licht-in-basel-endlich-vom-glauben-abfallen-ld.91252)
Ana rollerden birinde klarneti ile Merve Kazokoğlu
Şimdi gelelim Merve Kazokoğlu’na. 1982 Ankara doğumlu bir genç kadın müzisyen, yetenekli ve başarılı klarnetçi Merve Kazokoğlu Almanya’da yaşıyor ve çalışıyor. Kariyerinin erken dönemlerinde Stockhausen’in eserleriyle tanışması onu 2014’te Stockhausen’in dört eserinin bir araya getirildiği Der Kleine Harlekin (Küçük Harlekin) adlı operada başrol olan Harlekin rolünde hem klarnet çalıp, hem de dans ederek oynamasının yolunu açmıştı. Kendisiyle o tarihte yaptığım röportajda gelecek için planlarını sormuştum. “Stockhausen'a devam. Ve tabii karşıma başka neler çıkacak ben de merak ediyorum”, demişti. Nitekim öyle de olmuş ki Perşembe’de yine ana rollerden birinde bu sefer basethorn’u ile sahneye çıktı. Soprano Eva, dansçı Eva karakterlerinin yanında enstrümantalist Eva rolüyle yer aldı.
Foto: Sandra Ten
Bu yorumuyla üstün başarı elde eden Kazokoğlu için eleştirmenler, “Olağanüstü ifadesiyle Türk müzisyen Merve Kazokoğlu basethornunun baştan çıkarıcı tonuyla büyülüyor, tüy elbisesi içinde yarı kuş yarı kadın yıldızkız Mondeva olarak Michael’i baştan çıkartmaya çalışıyordu”, diye yazıyor (http://der-neue-merker.eu/basel-donnerstag-aus-licht-von-karlheinz-stockhausen-wiederaufnahme Erişim 08.10.2016). Kazokoğlu’nun rolü enstrümantalist Eva, ama basethornlu bu Eva 1. perdede yıldizkız Mondeva biçiminde Michael'in karşısına çıkıyor.
Halen Almanya’da serbest klarnetçi olarak çalışan Kazokoğlu artık aranan bir Stockhausen uzmanı ve Detmold Müzik Yüksekokulu'nun Tahta Nefesliler Anasanat Dalı'nda “Modern Oda Müziği” hocası. “Yeni Opera Çağı” olarak kabul edilebilecek Stockhausen operalarında genç bir Türk kadının “öncü ve usta” sanatçı olarak operanın bu yeni dönemine şekil verenlerden biri olduğunu bilmek, benim heyecandan başımı döndürüyor. Umarım alkışlarımız ona buradan ulaşabilir.
***
YARATICI KADRO
Müzik Direktörü: Titus Engel
Müzikal Hazırlık ve ses yönetimi: Kathinka Pasveer
Reji: Lydia Steier
Dekor: Barbara Ehnes
Kostüm: Ursula Kudrna
Işık: Olaf Freese
Koro şefi: Henryk Polus
Dramaturji: Pavel B. Jiracek
SANATÇILAR
Peter Tantsits (Michael, 1. Tenor)
Rolf Romei (Michael, 2. Tenor)
Paul Hübner (Michael, Trompet)
Emmanuelle Grach (Michael, Dansçı)
Anu Komsi (Eva, Soprano)
Merve Kazokoğlu (Eva, Basethron)
Evelyn Angela Gugolz (Eva, Dansçı)
Michael Leibundgut (Luzifer, Bas)
Stephen Menotti (Luzifer, Trombon)
Eric Lamb (Luzifer, Dansçı)
Ansi Verwey (Michael’in “Sınav” eşlikçisi)
David Dias da Silva (Komik kırlangıç çifti 1. Kişi, Klarnet)
Markus Forrer (Komik kırlangıç çifit, 2. kişi, Klarnet/Basethorn)
Emilie Chabrol (İki oğlan, 1. kişi, Soprano saksofon)
Romain Chaumont (İki oğlan, 2. kişi, Soprano saksofon)
Theater Basel'ın figüranları, Basel Müzik Akademisi öğrencileri
Kaynaklar
Kazokoğlu M: Bir Opera, İki Salon - Köln'de bir dünya prömiyeri - Karlheinz Stockhausen'in Pazar operası üzerine, Andante, Sayı: 59, Temmuz 2011,
Kahramankaptan Ş: http://www.sanattanyansimalar.com/kipir-kipir-muzisyenden-cocuk-operasi/29/01.05.2014, Erişim 02.06.2014
Aydın P: Siz hiç dans eden klarnetçi gördünüz mü? Sahne Dergisi, Temmuz Ağustos 2014
Aydın P: Durdurun zamanı operada inecek var. Psikeart-Zaman, Sayı 44, Mart Nisan 2016
İZLEMEK İÇİN
Operanın 1 Ekim’deki temsili live-stream şeklinde internetten canlı yayınlandı. 15 Ekim’e kadar İngilizce altyazılı ve ücretsiz olarak şu kaynaktan izlenebilecek:
https://sonostream.tv/stream/donnerstag-aus-licht-2016-10-01
https://www.youtube.com/watch?v=lNPbhL_yZ6o
http://www.klassik.tv/videos/donnerstag-aus-licht-theater-basel-2016
