İki Soprano ile Farklı Bir Boyuta Yolculuk

Bilkent Senfoni Orkestrası, 23 Mart 2019 akşamı Gürer Aykal şefliğinde Bilkent Konser Salonunda “Geçmiş Zamanın İzinde” başlıklı bir konser sundu. Başkemancı sandalyesinde bu konsere konuk olarak getirtilen Yevgeniy Kostrytskyy oturuyordu.

Konserin ikinci bölümünde İtalyan besteci Giovanni Battista Pergolesi’nin (1710-1736) Stabat Mater P. 77 adlı soprano ve mezzo-soprano, yaylı çalgılar orkestrası, çembalo, arkilut ve org için eseri seslendirildi. Stabat Mater (Annenin -Acılı-Duruşu) İsa çarmıha gerildiğinde annesi Meryem’in çarmıh altında ayakta dururken çektiği acıları anlatan ilahilerdir.¹ Orijinali Latince olan sözleri birçok dile çevrilerek D. Scarlatti, J. Haydn, A. Vivaldi, G. Verdi, F. Poulenc ve daha birçok besteci de Stabat Mater üzerine eserler bestelemişler.

Kutsal müziklerin yanı sıra La Serva Padrona adlı komik opera gibi günlük yaşama dair eserleri de bulunan Pergolesi, ruhânî olanla dünyevî olanı birleştirebilmiş nadir bestecilerdendir. Nitekim onun Stabat Mater’i konserin adına uygun biçimde (Geçmiş Zamanın İzinde) geçmişle geleceği bağlayan, Rönesans aydınlanması etkisiyle dünyevî yaşam sevincini anlatan bir eserdir. On iki bölümden oluşan eserde ya soprano, ya mezzo-soprano ya da ikisinin birlikte söyledikleri şarkılara yaylı çalgılar, çembalo, arkilut ve org eşlik ediyor. Acıyı anlatmasına rağmen aşırı hüzünlü olmayan eserin özellikle son bölümü insana büyük bir yaşam sevinci ve bir güçlü umut veriyor.

Fotoğraf: Şefik Kahramankaptan

Stabat Mater’i her ikisi de Leyla Gencer’in tedrisatından geçmiş olan ve neredeyse kardeşleşmiş Soprano Simge Büyükedes²(d. 1981) ve Mezzo-soprano Asude Karayavuz³ (d. 1982) seslendirdiler. Birbirlerinin gözünün içine bakmadan ama birbirlerinin zihinlerini görüyormuşçasına derin bir müzikal uyumla, neredeyse yeryüzüne inmiş meleklermiş ya da o meleklerin kanatlarında gökyüzüne uçuluyormuş hissi veren sanatçılar izleyicilerin ısrarlı alkışlarıyla son bölümü tekrar söylediler. Büyükedes’in açık kırmızı, eflatun, koyu pembe ve açık altın rengi içeren; Karayavuz’un koyu bordo ve mor içeren; her ikisinin de temiz, berrak, pürüzsüz sesleri ile bir araya gelince ortaya mum ışığında vitray renkleri döküldü. Anlatması zor göksel bir ses ve rengârenk bir ışık şelâlesi oluştu. Bunu hepimiz gördük ve hissettik; yüreğimizle alkışladık.

Fotoğraf: Oğuz Sağdıç

Öte yandan solistlere eşlik etmek ayrı zorlukları ve incelikleri olan bir görev, insan sesine eşlik etmek ise bundan da öte bir inceliktir şef için. Ne de olsa orkestra insan sesi ve nefesini kolaylıkla takip edebilir ama doğal sınırlılıklar nedeniyle ses orkestrayı yakalayamayabilir hâttâ daha da kötüsü duyulamayabilir (orantısız güç). Burada şefin görevi ön planda olan solistleri kollamak ve arka planda orkestranın uyumunu sağlamaktır, denilebilir. Usta şef Gürer Aykal’ın (d.1942) acelesiz, olgun, dingin, sakin yönetimiyle Bilkent Senfoni Orkestrası’ndan da mükemmel uyumlu bir eşlik dinlemiş olduk.

Fotoğraf: Şefik Kahramankaptan

Konserin ilk yarısında önce İngiliz besteci Edward Elgar’ın (1857-1934) yaylı çalgılar için Serenad’ı (1892) seslendirildi. Eserin sayısından da (Op. 20) anlaşılabileceği gibi bestecinin erken dönem eserlerinden biri olan bu serenadı daha sonraki yıllarda en tanınmış eserleri olarak nitelendirilen Enigma Varyasyonları (1899), Deniz Resimleri (1899), Gerontius’un Rüyası (1900), Viyolonsel Konçertosu (1919) ve daha onlarca orkestra, kantat ve oratoryo, oda ve kilise müzikleri ile şarkılar izlemiş. Üç bölümden oluşan Serenad iyimserlikle başlıyor, melankolik nostalji ile devam ediyor ve taze bahar kokularıyla pastoral motifler içeren bölümle sonlanıyor.

Serenad’ın ardından programda Ahmed Adnan Saygun’un (1907-1991) Op. 62 Concerto de Camera (Oda Konçertosu) adlı üç bölümlü eseri yer alıyordu. 1978 yılında tamamlandığında eseri o zaman ilk yöneten Gürer Aykal, icra eden Ankara Oda Orkestrası olmuş. Eser basit anlamda Doğu-Batı sentezinden daha öte, daha özgün armonik ve melodik dil içeren öncü bir beste olarak tanımlanıyor. Ancak belirtmek gerekir ki, üst düzey bir kompozisyon dili ile yazıldığı için anlaşılması biraz zor bir eser, anlamak için tekrar tekrar dinlenmeye ihtiyaç hissettiriyor. Bu anlamda Saygun sanki bu eseri genel dinleyici için değil de yüksek müzik bilgisi olanlar; örneğin müzisyenler için bestelemiş gibi. Son bölümün sonlarına doğru duygular daha yoğunlaşıyor ve dinledikten sonra üzerinden biraz zaman geçse daha iyi alımlanabilecekmiş duygusu veriyor.

Bu aşamada Şef Aykal bir sonraki esere geçmeden önce Saygun az alkışlandığı için seyircilere sitem etti. “Saygun hocası olduğu için bu durumun kendisine dokunduğunu” söyledi. İlk çalınışında eseri yönetmiş olan ve bestecinin öğrencisi de olan bir müzisyenin böyle hissetmesi doğal olabilir. Ancak müzik bilgisi homojen olmayan bir izleyici kitlesinin böyle karma bir konser programında dinler dinlemez hemen alımlaması, kabullenip sevmesi doğal olarak pek kolay olmayabilir. Ben kendi hesabıma Aykal’ın alkış azlığını kendi yönetiminin beğenilmediğine yoracağı endişesiyle var gücümle alkışlamıştım. Bir yandan da “Geniş Zamanın İzinde” adlı konserin kompozisyonunda İngiltere (Serenad), İtalya (Antik Aryalar), Kudüs (Stabat Mater) ekseninde arada Osmanlı motifleri olsaydı, örneğin Necil Kazım Akses çalınsaydı nasıl hissedilirdi diye düşünmedim değil.

Geçmiş zamanın izini sürerken konserin ilk bölümünde son sunulan parça İtalyan besteci Ottorino Respighi’nin (1879-1936) Antik Aryalar ve Danslar Süiti (No. 3) idi. Dört bölümden oluşan bu eser yaylı sazlar ve klavsen için bestelenmiş. Bir tür geçmişe öykünme olarak tanımlanan bu eserde olduğu gibi çok renkli eserleri olan Respighi’nin bestelerindeki zengin orkestrasyonun kaynağına bakılacak olunursak eğitimini orkestrasyon dehası Rimsky Korsakof’tan almış olması olduğu görülebilir. Hatta söylenenlere göre Respighi onun en iyi öğrencisi imiş. Müzikte süit formu nispeten serbest bir form olduğu için bölüm bitişleri zaman zaman eser bitişi gibi algılanabilmektedir. Neyse ki bu konserde de böyle olmadı ve Sayın Şefik Kahramankaptan’ın sıklıkla üzerinde durduğu, eser içi bölümlerde alkışlama kazası yaşanmadı.

Fotoğraf: Oğuz Sağdıç

Özetle Simge Büyükedes ile Asude Karayavuz’un göksel sesleri, Gürer Aykal’ın yönetimi ve Bilkent orkestrasının mükemmel entonasyonu ile gözümüzün önünde huzur ve umut verici, sevgi dolu bir dünya oluştu.

PINAR AYDIN O’DWYER

25 Mart 2019, Ankara